Aferez Hakkında Merak Ettiğiniz Her şey...

İÇİNDEKİLER:

1. Aferez Nedir?
2. Aferez Teknikleri Nelerdir?
3. Aferez İçin Hangi Cihazlar Kullanılır?
4. Kaskat veya Çift Filtrasyonda Hangi Filtreler Kullanılır?
5. Aferez Yapılacak Hastalıklar Nasıl Belirlenir?
6. Aferez Hangi Hastalıklarda Kullanılabilir?
7. Aferez İşlemine İim Karar Verir?
8. Aferez İşlemi Zor Mudur?
9. Aferez de Girişim Hangi Damarlardan Yapılır?
10. Kateter Niçin Takılır?
11. Kateterin Komplikasyonları Olabilir Mi?
12. Replasman Sıvısı Nedir?
13. Aferezde Pıhtılaşmayı Engellemek Gerekli Midir?
14. Aferez Komplikasyonları Nasıl Değerlendirilir?
15. Aferez İşleminin Yan Etkileri Nelerdir?
16. Aferez Hangi Merkezlerde Yapılır?
17. Aferez Ünitesinin Yapısı Nasıldır?
18. Aferez Sertifikasyonu Nasıl Yapılır?

Aferez Nedir?

1. Uygulanan kişiye göre
2. Ayrıştırılan kan bileşenine göre

1. Uygulanan kişiye göre:
Terapötik Aferez (tedavi edici aferez)
Uygulandığı kişiye göre ikiye ayrılır. Eğer bir hastalığı düzeltmek için yapılıyorsa buna terapötik aferez (tedavi edici aferez) denilir. Örneğin bir kas hastalığı olan Myastania Gravis gibi hastalıklarda uygulanan yöntem bu guruba girer.

Donör (bağışçı) aferezi
Donör (bağışçı) aferezi ise genelde kan bankacılığı ve kök hücre uygulamalarında kullanılır. Örneğin kan bankasında bağışçılardan isteğe göre kan pulcukları (trombozit-platelet), plazma, kırmızı küre (eritrosit ) ve Kemik İliği Nakli bağışçısından kök hücre toplanması bu guruba girer.

2. Ayrıştırılan kan bileşenine göre:
A. Sitaferez (herhangibi bir bileşenin uzaklaştırılması
1) Lökaferez (Beyaz kürelerin uzaklaştırılması)

• Granülosit Aferezi
• Lenfosit Aferezi
• Kök Hücre Aferezi

2) Tromboferez (kan pulcuklarının uzaklaştırılması)
B) Komponent Değişimi

• Terapötik Plazma Değişimi
• Terapötik Eritrosit Değişimi

C) Seçici Aferez

• Cascade Filtrasyonu (Çift Filtrasyon)
• LDL Aferezi (Lipid Aferezi)
• Fotoferez
• Yapay Karaciğer Desteği (KC Diyalizi)
• Sepsis Uygulamaları

Kaskat Ya da Çift Filtrasyonda Hangi Filtreler Kullanılır?
Çift filtrasyon ile kaskat filtrasyonda birinci aşamada kandan plazma ayrılır. İkinci aşamada ise seçici olmayan fitleler kullanılır. Bu filtrelerin en önemli özellikleri por çaplarıdır.
Belirli bir molekül büyüklüğünün üstünü plazmadan temizlerler.

Küçük molekül çapları non-spesifik olgularda şeçilirken  lipid aferezi gibi durumlarda büyük por çapları tercih edilir.

Tamamen otolog olması, dışarıdan bir replasman sıvına ihtiyaç duymamaları çok önemli avantajlarıdır.

Aferez Teknikleri Nelerdir?

1. Santrifüj Tekniği
Kan, bir kateter yardımıyla vücutdışına alınır. Aferez cihazında santrifüj edilir. En ağır olan kırmız küreler en altta birikir. Hafif olan plazma üstte birikir. Kan pulcukları, beyaz küreler arada birikir. İstenen bileşen alınarak ayrılır.

2. Filtrasyon Sistemi
Bu sistemde kan damardan alındıktan sonra pıhtılaşmasını engellemek için anti-koagulan (pıhtılaşma engelleyici) ilaç eklenir. Bir filtre ile plazması ayrılır. Ayrılan plazma daha sonra ikinci bir filtreden geçirilir. Bu sistem çoğunlukla "çift filtrasyon" yöntemi olarak bilinir.

3. Kombine Sistemler
Bu sitemde santrifüj ve filtrasyon teknikleri birleştirilir. Önce bir cihazla kan ayrılır, sonra ikinci aşamada filtre kullanılır. Bu yöntem "kaskat-kademe" yöntemi olarak bilinir.

Aferez İçin Hangi Cihazlar Kullanılır?
Aferezde aralıklı ve sürekli akım teknikleri denilen esaslara dayalı değişik cihazlar kullanılır.

Kaskat veya Çift Filtrasyonda Hangi Filtreler Kullanılır?
Çift filtrasyon ile kaskat filtrasyonda birinci aşamada kandan plazma ayrılır. İkinci aşamada ise seçici olmayan fitleler kullanılır. Bu filtrelerin en önemli özellikleri por çaplarıdır.
Belirli bir molekül büyüklüğünün üstünü plazmadan temizlerler.

Küçük molekül çapları non-spesifik olgularda seçilirken lipid aferezi gibi durumlarda büyük por çapları tercih edilir.

Tamamen otolog olması, dışarıdan bir replasman sıvına ihtiyaç duymamaları çok önemli avantajlarıdır.

Aferez Yapılacak Hastalıklar Nasıl Belirlenir?
Bazı hastalıklarda kanda dolaşan antikorlar mevcuttur. Bu antikorlar biliniyorsa sadece o antikora yönelik özel filtreler kullanılır.  Bu yöntemle kandan sadece hastalığa neden olan patojen uzaklaştırılır.

Bu seçim fiziko-kimyasal veya biyolojik temellere dayanarak yapılır:

A) Fiziko-kimyasal

• Hidrofobik: Romatoid faktör, Anti asetilkolin  antikorları , Anti-DNA antikorları, immün kompleksler için  Triptofan ve fenilalanin kullanılması
• İyonik: Bilurubin adsorpsiyonu
• Elektriksel ya da manyetik alanlar

B) Biyolojik

• Antijen-antikor bağlanması: LDL aferezi için Anti-LDL kullanımı
• Kompleman bağlanması: İmmün kompleksler için C1q kullanılması
• Fc bağlanması: İmmün kompleksler ve Ig G için Protein A kullanılması
• Albumin: Endotoksinler

Aferez Hangi Hastalıklarda Kullanılabilir?
Aferez, hematolojiden, kardiyoloji, nefroloji, endokrinoloji nöroloji, göz, dermatoloji, sepsis, karaciğer destek sitemleri gibi son derece geniş bir hastalık gurubunda kullanılmaktadır.

Aferez İşlemine Kim Karar Verir?
Aferez işlemine hastanın ilgili hekimi karar verir. Aferez ünitesi medikal direktörüde işlemin ASFA standartlarına göre yapılıp yapılmayacağına karar verir. Daha sonra hastaya en uygun aferez yöntemine, süresine karar verilir.

Aferez İşlemi Zor Mudur?
Örneğin kan bankasında yapılan bağışçı aferezi son derecede kolaydır. Kateter takılması gerekmez. Damar yolu uygun olmayan bağışçı işleme alınmaz. İşlem süre genellikle 1-2 saat arasında değişir.

Tedavi edici aferez işlemleri genelde hastanın durumuyla yakından ilşkilidir. Hastanın yaşı, damar yolu, diğer sorunları (kalp yetmezliği vs), kullandığı ilaçlar işlemin zorluğunu belirler.

Ama genel olarak komplikasyon oranı son derece düşüktür.

Aferez de Girişim Hangi Damarlardan Yapılır?
Aferezde genellikle koldaki toplardamarlar kullanılır. Bu damarlara geniş bir iğne takılır ve işlem başlatılır. Damar yolu iyi olmayan hastalara mutlaka kateter takılır. Genellikle uzun süren lipid aferezi gibi durumlar dışında kalıcı kateter tercih edilmez.

Kateter Niçin Takılır?
Aferez işlemi sırasında kanı vücüuttan alıp işleyebilmek için belirli bir hızda ve hacimde kanı cihaz çekmek gerekmektedir. Bu nedenle damar yolunun iyi olmadığı durumlarda kateter takılır.

• Giriş ve çıkış için çift hat olmalı
• Kanın dolaşıma tekrar dönmesini engellemeli
• Çap dakikada 150 ml kan akımını sağlamalı Sitrat karışımını sağlayacak uygunluklta olmalıdır.
• Yüksek akım hızlarında kollabe olmayı engellemeli
• Biyokompatil olmalı
• enfeksiyona dirençli olmalı
• bakımı iyi yapılmalıdır.

Kateterin Komplikasyonları Olabilir Mi?
Evet, katetere bağlı yan etkiler olabilir. Bunları erken ve geç komplikasyonlar olarak ikiye ayırabiliriz. Bununla birlikte bu komplikasyonların son derece nadir olduğunu söylemek gerekmektedir.

Erken komplikasyonlar:

• Kanama
• Enfeksiyon
• Akciğerin Sönmesi (Pnömotoraks)
• Anormal kalp ritmi
• Damar hasarı

Geç komplikasyonlar:

• Gecikmiş enfeksiyon
• Kateter kırılması
• Yanlış yerleştirilmesi
• Kateterden hava girmesi
• Kateter tıkanması
• Toplardamarda kan pıhtılaşması olması

Replasman Sıvısı Nedir?
Plazma değişimi yapılan hastalarda alınan plazmanın yerine tamamlayıcı bir sıvı koymak gerekmektedir. Filtrasyon tekniğinde buna gerek yoktur. Çünki hastanın plazması alınmaz, sadece patojen molekül uzaklaştırılır.

• Taze donmuş plazma: (Fresh frozen plasma-FFP) TTP, KC yetmezliği, koagülopati
• Cryopoor plazma TTP
• 5% albumin

Aferezde Pıhtılaşmayı Engellemek Gerekli Midir?
Evet, aferez teknolojisinde pıhtılaşmayı engellemek gerekir. Aksi halde kan vücuttan alındıktan sonra pıhtılaşır ve işlem gerçekleştirilemez. Bu amaçla alınan kan cihaz içinde pıhtılaşmayı engellemek için ilaç kullanılır.

Bu ilaçla ACD adı verilen sodyum sitrat ve heparin kullanılır. Bu işlemlerde hastanın boyu, kilosu, kullanılan replasman sıvısı, karaciğer fonksiyonları, kan pulcuğu (platelet-trombosit) sayısı ve fonksiyonları değerlendirilir.

Aferez Komplikasyonları Nasıl Değerlendirilir?

1. Hafif: Tıbbi tedaviye gerek yok
2. Orta:  Aferez işleminde aksamaya neden olabilir ve tıbbi müdahale gerekebilir
3. Şiddetli: Aferez işleminin sonlanmasına ve hastanın durumunda kritik değişikliklere neden olur
4. Ölümcül: Aferez işlemi sırasında veya 24 saat içerisinde aferez tedavisi ile ilişkili ölümle sonuçlanır

Aferez İşleminin Yan Etkileri Nelerdir?

Aferezin erken komplikasyonları:

• Damar Erişim Problemleri
• Sitrat  Reaksiyonları
• Replasman Sıvılarına Bağlı Komplikasyonlar
• Üşüme / Titreme
• Sıvı ve Elektrolit Dengesinde Problemler
• Hemoliz  (Kan yıkımı)

Aferezin geç komplikasyonları:

• B ve C Hepatiti (genellikle işlemden 4 ay sonra ortaya çıkar, ayrıntılı işlem ve kullanıcı analizi, kan bankasına geri bildirim yapılması gerekir)
• AIDS-HIV enfeksiyonu
• Enfeksiyon, ağır sepsis (kontamine set, kateter veya replasman sıvısı kullanımına bağlı)

Aferez Hangi Merkezlerde Yapılır?
Aferez işlemleri sağlık bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış belirli merkezlerde yapılabilir.

Günümüzde "hemaferez" uygulamalarının sayısı ve çeşitliliği hızla artmaktadır. Bu uygulamaların başarısı, iyi bir teknik donanım ve yetişmiş elemanla mümkündür.

Özellikle önümüzdeki günlerde, başta hematopoietik kök hücrelerin yeni kullanım alanlarının gelişmesi ( Kalp krizinde kök hücrelerin hasarlanmış bölgenin onarımında kullanılması, mezenşimal hücrelerin, kas ve karaciğer hücrelerinin eldesi ve çoğaltılması ve otoimmun hastalıklarda immunadsorbsiyon teknolojisi ile tedavinin gelişmesi), tüm bu işlemlerin yapıldığı ünitelerin standardizasyonunu ve işlemi yapanların sertifikasyonunu gerekli kılmaktadır.

Aferez Ünitesinin Yapısı Nasıldır?

Aferez ünitesi başlıca:

• Ekip (Organizasyon)
• Ünite olanakları
• Standart işlem tanımları (SOP)
• Kanuni sorumluluklar; işlem ve kurumsal güvenlik (yeterlilikler)
• Kalite Kontrol

birimlerinden oluşur.

Aferez ekibi kimlerden oluşur?

• Hemaferez ünitesi tıbbi direktörü
• Hemaferez konsültanı
• Hemaferez ünitesi teknik sorumlusu
• Hemaferez hemşireleri
• Tıbbi sekreter

Aferez ünitesinin altyapısı nasıl olmalıdır?
Bir aferez ünitesinin alt yapısı aşağıdaki başlıkları tam olarak karşılamalıdır.

• Yeterli alan ve fiziki alt yapı
• Yeterli cihaz ve ekipman
• Temizlik ve düzen
• Güvenlik

Aferez yapılan ortamın özellikleri nelerdir?

• Acil Müdahale İçin Gerekli İlaç ve Ekipman
• Yeterli Geniş Alan
• Uygun sıcaklık, yeterli ışık
• Müzik veya televizyon

Lipid Aferezi odası

Aferez uygulayıcısı hangi konularda yetişmiş olmalıdır?

• Anatomi, fizyoloji ve hematoloji konularında yeterli bilgiye sahip olmalı,
• Aferez ile kan ürünleri ve kök hücre toplayabilmeli
• Tüm terapötik aferez işlemlerini yapabilmeli
• Donör sorgulaması gerçekleştirebilmeli
• Hasta ve donör bakımı konusunda eğitimli olmalı
• Damar yolu konusunda deneyimli olmalı
• Tüm aferez cihazları ve donanım kontrolüne hâkim olmalı
• Kardiyopulmoner Resusitasyon sertifikasına sahip olmalı
• Personel-doktor iletişimini sağlayabilmelidir.

Bunların yanı sıra:

• Damar yolu konusunda deneyimli olmalı,
• Tüm aferez cihazları ve donanım kontrolüne hâkim olmalı,
• Kardiyopulmoner Resusitasyon sertifikasına sahip olmalı,
• Personel-doktor iletişimini sağlayabilmeli
• Tüm hemaferez işlemlerini uygulayabilme
• Uygun araçların idamesini sağlama konusunda yeterli olmalı,
• Cihazlar ve kalite kontrol ile ilgili var olan ve yeni ortaya çıkan metotları değerlendirme, -uygulamaya koyma ve geliştirebilme özelliklerine sahip olmalıdır.

Aferez Sertifikasyonu Nasıl Yapılır?
American Society For Clinical Pathology tarafından Hemaferez Uygulayıcıları Sertifikası verilmektedir.

• Hemaferez Hemşiresi
• Hemaferez teknisyeni hangi özelliklere sahip olmalıdır?
• Biyoloji veya Kimya bölümü mezunları

Hemaferez Hemşiresi:

• Güncel bir lisansı olmalı,
• Son 10 yıl içinde, tıbbi direktör yönetiminde, 3 yıl tam zamanlı hemaferez deneyimine sahip olmalıdır.

Hemaferez teknisyeni hangi özelliklere sahip olmalıdır?

• Kan Bankası Teknisyeni veya Uzmanı sertifikası olmalı,
• Son 10 yıl içinde, tıbbi direktör yönetiminde, 3 yıl tam zamanlı hemaferez deneyimine sahip olmalıdır.
• Kan Bankası Teknisyeni veya Uzmanı sertifikası olmalı.

Biyoloji veya Kimya bölümü mezunları
Son 10 yıl içinde, tıbbi direktör yönetiminde, 3 yıl tam zamanlı hemaferez deneyimine sahip olmalıdır.