Bilgisayarlı Tomografi BT Nedir Ve Çocuklarda Radyasyon Güvenliği

İÇİNDEKİLER:

1. X ışını nedir?
2. Hangi görüntüleme yöntemlerinde X ışınları vardır?
3. Bilgisayarlı Tomografi (BT) nedir, , nerelerde kullanılır?
4. Bilgisayarlı Tomografi (BT) incelemede ne kadar radyasyon vardır?
5. Bilgisayarlı Tomografi (BT) incelemedeki radyasyonun riskleri nelerdir? Hangi durumlarda bu risk artar?
6. Niçin radyasyona bağlı kanser gelişme riski özellikle çocuklarda daha belirgindir?
7. Hastalarımın BT’nin radyasyon etkilerinden en az oranda etkilenmesi için nasıl davranmalıyım?
8. Çocuklarda Bilgisayarlı Tomografi (BT) görüntüleme nedir?
9. Görüntüler nasıl elde ediliyor?
10. Çocuğuma sedasyon uygulanacak mı?
11. Bilgisayarlı Tomografi (BT) öncesi nasıl hazırlık yapmalıyım?
12. Test yapılacağı gün ne yapmam gerekir?
13. SONUÇ

X ışını nedir?

X-ışınları gözle görülmeyen ve iyonizan radyasyon içeren ışın demetleridir. 1895 yılında Alman fizikçi W. Conrad Roentgen tarafından bulunmuştur. Bu nedenle “Röntgen ışınları” olarak da adlandırılır. Bu ışınlar vücuttan geçme özelliğine sahiptir. Ancak vücuttan geçerken vücudun farklı bölgelerinde farklı derecelerde değişime uğrarlar. Vücuttan geçen X-ışınları film veya dedektör adı verilen özel algılayıcılar ile tespit edilerek grafi haline getirilebilir. Böylece tıpta birçok hastalığın teşhisinde kullanılır.

Hangi görüntüleme yöntemlerinde X ışınları vardır?

X-ışınları radyografik incelemeler (Röntgen filmleri), bilgisayarlı tomografi (BT), anjiyografi ve mamografi tetkiklerinde bulunur. Ultrasonografi (USG) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ise X-ışını içermeyen görüntüleme yöntemleridir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) nedir, nerelerde kullanılır?

Bilgisayarlı Tomografi (BT), vücudun etrafında dönen bir X-ışını tüpü sayesinde vücutta kesitler halinde görüntü elde olunmasını sağlayan bir görüntüleme yöntemidir. Hasta görüntüleme için, içerisinde X-ışını tüpü ve dedektör (vücuttan geçen Xışınlarını algılayan sistem) içeren bir halka içerisine girer. Tetkik sırasında Xışını tüpü hasta etrafında dönerken bir taraftan da X-ışını verir. Bu ışınlardan hastayı geçip dedektöre ulaşanlar sayesinde görüntü oluşur. BT cihazları bu özellikleri ile birçok organ ve sistemde hızlı ve doğru bir şekilde tanıya ulaşma olanağı sağlar.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) incelemede ne kadar radyasyon vardır?

Günlük hayatımızda birçok kaynaktan radyasyon alabiliriz. Bunların başında “doğal radyasyon” olarak adlandırdığımız ve doğal kaynaklardan alınan radyasyon gelir. BT inceleme, radyolojideki görüntüleme yöntemleri içerisinde vücuda en çok radyasyon veren yöntemdir. BT inceleme sırasında alınan radyasyonun Röntgen filmleri ile ve doğal radyasyon ile karşılaştırmalı değerleri tabloda sunulmuştur. Radyasyon ölçümlerinde farklı birimler kullanılabilir.
Canlı dokular üzerindeki etkiyi belirlemede en çok kullanılan birim Milisivert – mSv – olarak adlandırılan birimdir.

Tablo: Farklı kaynaklardan alınan yaklaşık etkin doz birimleri ve bu dozların
kaç adet akciğer grafisine denk geldiği şöyledir:

Bilgisayarlı Tomografi (BT)  incelemedeki radyasyonun riskleri nelerdir? Hangi durumlarda bu risk
artar?

Fazla miktardaki radyasyon vücutta ölüme kadar gidebilen ciddi hasarlara neden olabilir. Ancak Bilgisayarlı Tomografi (BT) incelemede verilen radyasyon bu düzeylere ulaşmaz. Sadece gebelerde anne karnındaki bebek bu konuda risk altında olabilir. Hamilelerin veya hamile olma olasılığı bulunanların mutlaka tetkik öncesinde hekimini uyarması gerekir. Normal bireylerde BT inceleme sırasında verilen radyasyonun en önemli riski kanser oluşmasıdır. Bu konuda bazı büyük araştırmalar eşik bir radyasyon dozunun olmadığını ve düşük radyasyonun bile çok az oranda da olsa kanser riskini artırdığını bildirmiştir. Normal bir bireyde yaşam boyunca kanser gelişme riski % 40 olarak ön görülür. Bunların da yarısı (% 20) kanser nedeni ile hayatını kaybeder. Diğer bir deyişle, hiç radyasyon almamış her 1000 çocuktan 200’ü kanser nedeniyle ölecektir. Öte yandan, yaşamında sadece bir BT tetkiki yaptıran bir çocuğun radyasyona bağlı kanser riskinin yaklaşık % 0.03-0.05 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Bu risk düşük gibi görülmekle birlikte, hayat boyu değişik nedenlerle ek radyasyon maruziyeti bu riski artıracaktır.

Niçin radyasyona bağlı kanser gelişme riski özellikle çocuklarda daha
belirgindir?

• Çocuklar büyüme ve gelişme döneminde olduklarından hücre çoğalması daha hızlıdır. Radyasyon hızlı çoğalan hücreleri daha çok etkiler
• Radyasyona bağlı kanser gelişmesi için uzun yıllar geçmesi gerekir. Çocuklarda yaşam beklentilerinin fazla olması bu riski daha da artırır.
• Erişkinlere uygun radyasyon dozlarıyla çocuklara çekim yapılırsa çocukların vücut kitlesi daha küçük olduğundan toplamda alacakları radyasyon daha fazla olur.

Hastalarımın BT’nin radyasyon etkilerinden en az oranda etkilenmesi için
nasıl davranmalıyım?

BT inceleme çocuklarda hastalıkların tanı, tedavi ve takibinde kritik rol oynayan önemli bir inceleme yöntemidir. Hızlı sonuç vermesi, kolay ulaşılabilirliği ve yeni BT teknolojisinin getirdiği avantajlarla kullanımı hem erişkinlerde hem de çocuklarda her yıl artmaktadır. Bu da her geçen yıl alınan radyasyonun ve buna bağlı risklerin de artışına yol açmaktadır. Bugün birçok uluslararası organizasyon ‘’kanser riski ile radyasyon dozu arasındaki ilişki lineerdir ve eşik değer yoktur. Doz arttıkça risk artar’’ görüşünü desteklemekte ve radyasyon güvenliği konusunda ortak bir kararla, rutinde ALARA (as low as reasonably achievable) prensiplerinin uygulanması gerektiğini savunmaktadır. ALARA konsepti, çocuklarda tanısal bilgiyi sağlayan mümkün olan en düşük dozda radyasyon kullanmayı savunur. Bu prensipler doğrultusunda hastayı refere eden doktorun sorumluluğu büyük olup aşağıdaki maddelere dikkat etmesi gerekmektedir:

• Çocuklarda radyasyon duyarlılığı ve riski konusunda bilgi sahibi olunmalıdır.
• Her BT isteği için yarar-zarar muhasebesi yapmalı ve mutlaka radyoloji doktoru ile iletişim halinde olunmalıdır.
• BT, ancak kesin bir tıbbi yararı varsa kullanılmalıdır. Tıbbi gereklilik olmadığı halde tetkik yapılması, USG, MRG gibi radyasyon içermeyen yöntemlerle çözülebilecek durumlarda BT yapılması gereksiz yere radyasyon maruziyetine neden olur. Unutulmamalıdır ki hiç BT çekilmezse radyasyon riski sıfırdır!!!
• Mutlaka BT tetkiki gerekiyorsa, bunun çocuklar için uygun parametreler ile mümkün olan en az dozda yapılması gerekir. Radyasyon dozu çocuğun kilosuna, yaşına ve inceleme bölgesine göre ayarlanmalıdır. Bazı merkezlerde halen erişkin ve çocuklara aynı çekim dozlarında çekim yapılmaktadır. Bu nedenle her doktor çalıştığı merkezinde çocuk çekim parametrelerinin kullanımı konusunda radyoloji doktoruyla görüşmeli ve bu konuda bilgi almalıdır.
• Sıklıkla çocuklarda tek faz incelemeler yeterlidir. Kontrastsız-kontrastlı, dinamik inceleme gibi çok fazlı çekimler çocukların aldığı radyasyon dozlarının katlanarak artmasına neden olur.
• Kontrol BT tetkiklerinden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Kontrol tetkiklerin mümkünse US veya MR ile yapılması, eğer mutlaka BT ile yapılması gerekiyorsa olabilecek en düşük dozlarda yapılması gerekir.
• BT istemlerinde klinik bilgi ve endikasyon net olarak belirtilmeli, soruya yönelik olarak inceleme, sadece ilgilenilen alan ile sınırlandırılmalıdır.

Çocuklarda Bilgisayarlı Tomografi (BT) görüntüleme nedir?

Çocuğunuzun vücudunda X ışını ile detaylı kesitsel görüntüler elde eden bir tetkiktir. Elde edilen bilgiler bilgisayarlar sayesinde yeniden şekillendirilip radyologlar tarafından değerlendirili. Değişik doku tipleri oldukça net ve hızlı görüntülenebilir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) büyük bir halka şeklinde ortasında boşluğu olan bir makinedir. Çocuğumuzun uzandığı sedyenin çevresindeki halka ileri geri giderek cihaz küçük kesitler şeklinde vücuttan görüntüler alarak vücudun detaylı olarak incelenmesini sağlar.

Görüntüler nasıl elde ediliyor?

1. X ışını tüpü halkanın etrafında dönerek X ışınını oluşturur ve görüntüler elde olunur . Görüntüler 2 boyutlu elde olunur. Bilgisayar yoluyla 3 boyutlu görüntüler oluşturulabilir.
2. Beyin, hava yolu, akciğerler, kemikler, damarlar ve yumuşak dokular Bilgisayarlı Tomografi (BT) ile detaylı olarak görüntülenir.
3. Trafik kazalarında, düşmelerde (kırıkların, organ ve doku zedelenmelerinin görüntülenmesinde), şiddetli karın ağrısında (örn. Apendisit), baş ağrısı, tekrarlayan akciğer enfeksiyonlarında Bilgisayarlı Tomografi (BT) ile görüntüleme tanı ve tedavi açısından oldukça önemli bir yöntemdir.
4. Acil Servise gelen hastalarda hızlı ve ayrıntılı görüntü elde edilmesi nedeniyle sık kullanılır.
5. Doktorunuz US, MR ve Sintigrafi (nükleer tıp görüntüleme) yöntemleri ile tanıya ulaşamadığı zaman Bilgisayarlı Tomografi (BT) istemi yapabilir.

Çocuğuma sedasyon uygulanacak mı?

Bilgisayarlı Tomografi (BT) öncesi nasıl hazırlık yapmalıyım?

• Eğer sedasyon uygulanacaksa en az 4 saat öncesinden sıvı gıdalar ( meyve suyu, süt, su vs. ) ve en az 6 saat öncesinden katı gıdalar kesilmelidir. Bu uyarılar çocuğunuzun güvenliği için gereklidir. Sedasyon sırasında mide içeriği kusma sonucu akciğere kaçabilir ve zatüreye neden olup hayati tehlikeye neden olabilir. Eğer çocuğunuz tok ise tetkik ileri bir tarihte tekrar planlanabilir.
• Çocuğunuzun herhangi bir hastalığı, alerjisi veya kullandığı ilaç konusunda Bilgisayarlı Tomografi (BT) çalışanlarını uyarınız.
• Çocuğunuzun üzerinde, kıyafetlerinde metal olmamalı ( takı, toka, düğme, fermuar vs. ). Bu maddelerin varlığı görüntülerin bozulmasına neden olabilir.
• Tetkikin türüne göre çocuğunuza damar yoluyla ve/veya ağızdan kontrast madde verilmesi gerekebilir. (Örn. Toraks Bilgisayarlı Tomografi (BT)’de damar yoluyla kontrast madde verilir.)

Test yapılacağı gün ne yapmam gerekir?

1. Öncelikle muayene olduğunuz poliklinikten sevkinizi açtırdıktan sonra Radyoloji bölümünde Bilgisayarlı Tomografi (BT) sekreterliğinden girişinizi yaptırınız. İşlem kağıdınız sekreterliğimiz tarafından sıraya konulacaktır.
2. Daha sonra Bilgisayarlı Tomografi (BT) çalışanları çocuğunuza kontrast madde verilmesi gerekiyorsa sizi hemşireye yönlendirecektir. Eğer çocuğunuza ağızdan kontrast madde verilecekse yaklaşık 2 saat beklemeniz gerekebilir. Çünkü kontrast maddenin barsaklara kadar ilerlemesi gereklidir.
3. Tetkik esnasında çocuğunuz hiçbir şey hissetmeyecektir.
4. Bilgisayarlı Tomografi (BT), Amerika’da ve Avrupa ülkelerinde de oldukça sık kullanılan FDA tarafından onaylanmış güvenli bir tetkiktir. Tek bir Bilgisayarlı Tomografi (BT) çekiminde kullanılan X ışını düşük dozda olup çocuğunuzun vücudunda herhangi bir hastalığa yol açmaz.
5. Tetkik tamamlandıktan sonra kontrast maddenin verildiği damar yolu çıkarıldıktan sonra çocuğunuzu alıp hastaneden ayrılabilirsiniz.
6. Sonuçlarınızı tetkik yapıldıktan en az 3 iş günü sonra muayene olduğunuz bölümün sekreterliğinden rapor olarak alabilirsiniz.

SONUÇ:
BT birçok hastalığın tanısında vazgeçilmez bir yöntemdir. Gerekli durumlarda ve uygun şekilde yapılan bir incelemede alınan risk minimal düzeylerde olup tetkikin sağlayacağı faydalar karşısında kıyaslanmayacak düzeydedir. Çocukları gereksiz tanısal radyasyondan korumak, gereken durumlarda ise tetkiki en uygun dozda yapabilmeyi sağlamamız gerekir. Bunun için gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında çeşitli çalışmalar vardır. Bunlardan en önemlilerinden birisi 2007 Temmuz ayında kurulan ve uluslararası bir organizasyon olan “Image Gently (Koruyarak Görüntüleyelim)” isimli organizasyondur. Çocuklarda görüntüleme sırasında radyasyon dozunun önemine dikkat çekmeyi amaçlayan bu organizasyonun www.imagegently.org adlı internet sitesinde ayrıntılı bilgiler mevcuttur. Bu konudaki bir diğer uluslararası organizasyon da, aynı hizmeti erişkinlere yönelik olarak yürütmekte olan “Image Wisely (www.imagewisely.org)” dir. Konuyla ilgili olarak belirtilen elektronik web adreslerine başvurularak daha fazla bilgiye ulaşmak mümkündür.