Anı Daha Önce Yaşamak:Dejavu!

Çoğumuz bazen gördüğümüz bir insanı daha önceden tanıdığımızı veya gittiğimiz bir yerde önceden bulunduğumuzu zanneder ve bunu nereden çıkardığımızı uzun uzun düşünürüz. Genellikle de sorumuzun yanıtını bilemez, sonunda “bir yerden tanıyorum ama neyse” der geçeriz. İşte bu bizim üstünde durmadığımız soru, sinir bilimcilerin yıllardır hakkında araştırmalar yaptığı “dejavu” kavramının ta kendisidir.

Yaşam 16.02.2017, 14:28 16.02.2017, 16:31
Anı Daha Önce Yaşamak:Dejavu!

Déjà vu sözcüğü, Fransızca “daha önceden görülmüş” anlamına gelen ve durumu tam olarak ifade etmesi sebebiyle tüm dünyada bu şekliyle kullanılan bir terim. Biraz daha açacak olursak dejavu, yaşanan bir olayı yeniden yaşama veya görülen bir yer ya da kişiyi önceden görmüş olma hissidir.

Aslına bakarsanız dejavu genel başlığı altında 3 farklı tip yeniden görme söz konusu olabiliyor. Bunlardan en sık karşılaşılanı “déjà vécu” yani “daha önce yaşanmış”. Örneğin bir sohbet esnasında karşınızdakinin verdiği cevap, yüzündeki ifade size çok tanıdık gelebiliyor ve size “Ben bu anı daha önce yaşamıştım sanki!” dedirtebiliyor.

İkinci tip, duyulardan bağımsız, tamamen mental bir durum olan “déjà senti”. Anlamı “daha önce hissedilmiş”. Bunda da bir olay karşısında -daha önce yaşadığınız başka bir olayla bağdaştırmaksızın- içinizde uyanan his size çok tanıdık gelebiliyor.

Son tip ise oldukça nadir görülen ve olayın parapsikolojik yanını kuvvetlendiren “déjà visité” yani “daha önce gidilmiş”. Burada da kişi, örneğin daha önce hiç gitmediği bir alışveriş merkezinde tuvaletin nerede olduğunu eliyle koymuş gibi bilebiliyor. Bu son tip, halen üzerinde en az çalışılmış ve hakkında en az bilgiye sahip olduğumuz dejavu şekli.

6. HİS Mİ, HAFIZA HATASI MI?

Peki, neden bu his bazılarımızın başına rahatsız edici derecede sık gelirken bazılarımız bu olayı hiç yaşamıyor? Bu bir 6. His ya da doğaüstü güç örneği mi, yoksa tamamen beyin fonksiyonlarıyla ilgili, bilimsel olarak açıklanabilen bir durum mu?

Birçok kişi bunun Hinduizm, Budizm gibi inanışlarda var olan samsara (yeniden doğma) kavramıyla ilgili olduğunu düşünüyor. Fakat bilim adamlarına göre durum hiç de öyle değil.

Dejavunun oluşum mekanizması ile ilgili şimdiye dek öne sürülmüş birkaç farklı teori var.

Bunlardan ilki, beynin sağ ve sol yarımkürelerindeki bilgi aktarımı sırasında oluşan gecikmenin, aynı şeyi iki kez algılamaya yol açması. Bir diğer teoriye göre ise dejavu, bir şeyi gördüğümüz anda sağ ya da sol gözden gelen uyarıda, saniyenin binde biri kadar da olsa bir gecikme meydana geldiğinde, beyin iki ayrı sinyal alıyor ve bu da aynı şeyi iki kez görmüş hissi yaratıyor. Fakat bu iddia 2006 yılında yapılmış bir çalışmada, kör bir kişinin dokunma, koku ve işitme duyularıyla ilgili dejavu yaşadığının kanıtlanmasının ardından geçerliliğini yitirmeye başladı, çünkü bu olay için görme yolarının çalışmasının şart olmadığı gösterilmiş oldu (O’Connor AR, Moulin CJ. Normal patterns of deja experience in a healthy, blind male: Challenging optical pathway delay theory. Brain and Cognition. 62(3):246-9, 2006).

NEOKORTEKS VE HAFIZA BİRBİRİYLE ÇATIŞIYOR!

2007 yılında yapılmış bir araştırmada ise, durumun tamamen beynin tanıma ve hafıza bölümünün çalışmasıyla bağlantılı olduğu belirtiliyor (McHugh TJ, Jones MW, Quinn JJ, Balthasar N, Coppari R, Elmquist JK, Lowell BB, Fanselow MS, Wilson MA, Tonegawa S. Dentate gyrus NMDA receptors mediate rapid pattern separation in the hippocampal network.Science. 317(5834):94-9,2007) . İste bu son teori şu an en çok kabul gören verileri içeriyor.

Araştırmaya göre dejavu mekanizması ile beyindeki tanıma mekanizması birbiriyle yakından ilişkili. Tanıma mekanizması içinde iki farklı işleyiş şekli var: Hatırlama ve aşina olma. Hatırlama olduğunda, geçmişle o anın bağlantısını hemen kurabiliyoruz. Örneğin markette bize tanıdık gelen adamı daha önce otobüste gördüğümüzü hemen çıkarıveriyoruz. Ama aşina olduğumuzkişiyi nereden tanıdığımızı bir türlü bulamıyoruz.

Beyinde hipokampus isimli hafıza merkezinde, özellikle anlık hafızadan sorumlu bölge olan dentat girus, gördüğümüz ya da yaşadığımız bir şeyi bilgisayar gibi kaydediyor. Bunu yaparken de onu görsel, işitsel, zamansal ve daha birçok modele ayırıyor. Böylece mental bir harita çıkarılmış oluyor ve gelen yeni veriler bu haritada yerlerine yerleşiyor.

“Pattern separation” denen ve belli bir gen sayesinde çalışan bu sistemin içinde bazen çok benzeyen fakat aynı olmayan parçalar üst üste gelebiliyor ve bu çakışma bir tür bulanıklığa sebep oluyor. İşte bu bulanıklık dejavuya yol açıyor. Dolayısıyla hipokampusumuz “sen bunu daha önce gördün” derken neokorteksimiz “hayır, görmedin” diyor. Ve bu çatışma dejavunun birçok kişi tarafından garip ve rahatsız edici bir his olarak algılanmasına sebep oluyor.

Dejavunun ayrıca yaşlanma ve birtakım hastalıklarla da ilişkili olduğu biliniyor. Örneğin Alzheimer hastalığında dentat girus hücrelerinde hasar ve azalma meydana geldiğinden, haritalama işleminde sorun oluyor ve algılarda daha çok parça çakışarak, daha sık yaşanmışlık duygusu meydana getiriyor. Bunun dışında temporal lob (hafıza ve işitme merkezi) epilepsilerinde de nöbetin geleceğini işaret eden belirtilerin olduğu “aura” evresinde dejavular görülebiliyor.

Kısacası, hafızanın yan etkisi olarak da adlandırabileceğimiz dejavu hakkındaki araştırmalarda son yıllarda kat edilen yol sayesinde, konuya bilimsel açıdan yaklaşım gitgide önem ve güven kazanıyor. Bu yolda aydınlanan her mekanizma aynı zamanda hafıza ve tanıma ile ilgili hastalıkların tedavisi için de yeni fikirler doğmasını sağlıyor.

Yorumlar (0)
15
açık
Günün Anketi Tümü
En Çok Sevdiğiniz Renk Hangisi?
Namaz Vakti 12 Kasım 2024
İmsak 06:13
Güneş 07:41
Öğle 12:53
İkindi 15:31
Akşam 17:55
Yatsı 19:18
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 11 31
2. Fenerbahçe 11 26
3. Samsunspor 12 25
4. Eyüpspor 12 22
5. Beşiktaş 11 21
6. Göztepe 11 18
7. Sivasspor 12 17
8. Başakşehir 11 16
9. Kasımpasa 12 14
10. Konyaspor 12 14
11. Antalyaspor 12 14
12. Rizespor 11 13
13. Trabzonspor 11 12
14. Gaziantep FK 11 12
15. Kayserispor 11 12
16. Bodrumspor 12 11
17. Alanyaspor 11 10
18. Hatayspor 11 6
19. A.Demirspor 11 2
Takımlar O P
1. Kocaelispor 12 25
2. Bandırmaspor 12 24
3. Erzurumspor 12 22
4. Karagümrük 12 21
5. Igdir FK 12 21
6. Ankaragücü 12 19
7. Ahlatçı Çorum FK 12 19
8. Boluspor 12 18
9. Şanlıurfaspor 12 18
10. Manisa FK 12 17
11. Esenler Erokspor 12 17
12. Ümraniye 12 17
13. Pendikspor 12 17
14. Keçiörengücü 12 15
15. Gençlerbirliği 12 15
16. İstanbulspor 12 14
17. Amed Sportif 12 14
18. Sakaryaspor 12 13
19. Adanaspor 12 7
20. Yeni Malatyaspor 12 -3
Takımlar O P
1. Liverpool 11 28
2. M.City 11 23
3. Chelsea 11 19
4. Arsenal 11 19
5. Nottingham Forest 11 19
6. Brighton 11 19
7. Fulham 11 18
8. Newcastle 11 18
9. Aston Villa 11 18
10. Tottenham 11 16
11. Brentford 11 16
12. Bournemouth 11 15
13. M. United 11 15
14. West Ham United 11 12
15. Leicester City 11 10
16. Everton 11 10
17. Ipswich Town 11 8
18. Crystal Palace 11 7
19. Wolves 11 6
20. Southampton 11 4
Takımlar O P
1. Barcelona 13 33
2. Real Madrid 12 27
3. Atletico Madrid 13 26
4. Villarreal 12 24
5. Osasuna 13 21
6. Athletic Bilbao 13 20
7. Real Betis 13 20
8. Real Sociedad 13 18
9. Mallorca 13 18
10. Girona 13 18
11. Celta Vigo 13 17
12. Rayo Vallecano 12 16
13. Sevilla 13 15
14. Leganes 13 14
15. Deportivo Alaves 13 13
16. Las Palmas 13 12
17. Getafe 13 10
18. Espanyol 12 10
19. Real Valladolid 13 9
20. Valencia 11 7