Fobi, korkunun, kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyen, bu anlamda kontrolden çıkmış halidir. Fobi kelimesinin, Yunanca Phobos kelimesinden geldiği düşünülürse Phobos, Yunan mitolojisinde dehşet tanrısıdır.
Normal dışı korkularımız fobi olarak adlandırılıyor. Bir korkunun fobi sayılması için, bir hayvan ya da eşya gibi belirli bir nesneye ya da kapalı yerde kalma gibi bir duruma yönelik olması gerekiyor. Bazıları asansörde boğulacakmış duygusuna kapılıyor, bazıları yüksek bir binadan aşağıya bakınca bayılacak gibi oluyor. Kısacası fobiler yaşamımızı yönetiyor ve hayat kalitemizi olumsuz etkiliyor.
Gerçekte korku yaratmayacak bir objeye, aktiviteye veya duruma karşı aşırı korku duyma ve kaçınma davranışında bulunmaya fobi denir. Fobik kişiler belli bir durum, nesne veya aktivite ile karşılaştığında aşırı anksiyete duyar.
Kişiler korkularının saçma olduğunun farkındadır, ancak korkularını mantıksal düşünerek engelleyemezler. Bu korkular fobik kişilerin günlük işlevlerinde bozulmaya neden olur.
Fobiler toplumda sık görülür. Araştırmalarda toplumda %10 oranında fobik olduğu söylenmekle birlikte tahminen bu değer %25 dolayındadır. Araştırmalarda fobi sıklığının beklenenden düşük çıkmasının en önemli nedeni bu kişilerin hastalıklarının farkında olmaması ve tedaviye başvuruların az olmasıdır. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Sosyal fobi genelde gençlik yıllarında özellikle karşı cinse ilginin arttığı dönemlerde ortaya çıkar.
Fobilerin Genel Özellikleri
Fobi toplumda sık görülen bir anksiyete bozukluğudur. Fobisi olan insanlar “fobik” diye adlandırılırlar. Yapılan araştımalar toplumda %10 oranında fobi tespit etse de tahminen bu değer %25 dolaylarındadır. Fobiler halk arasında hastalıktan ziyade huy ya da kişilik özelliği olarak düşünüldüğünden tedaviye başvuranların sayısı azdır. Araştırmalarda fobi sıklığının beklenenden düşük çıkmasının en önemli nedeni budur. Kadınlarda erkeklere oranla iki buçuk kat daha fazla görüldüğü saptanmıştır.
Fobinin nedenleri konusunda faklı ekollerin farklı açıklamaları vardır. Freud, fobiyi bilinçaltı çatışmaları olarak tanımlar. Watson’a göre ise fobi, şartlı reflekse dayanır.
Fobinin Belirtileri Nelerdir
Korku yaratan obje, durum ya da aktivite ile karşılaşıldığında anksiyete belirtileri ortaya çıkar. Panik atakta görülen belirtilerin hemen hepsi fobik durumla karşılaşıldığında ortaya çıkabilir. Bu belirtilerden bazıları şunlardır:
* Çarpıntı
* Yüz kızarması
* Titreme
* Terleme
* Bulanık görme
* Nefes darlığı
* Ağız kuruluğu
* Yutkunma güçlüğü v.b.
Fobi Tedavi Yöntemi
Fobi tedavilerinden, genellikle ilaç ve bunun yanında psikoterapi uygulanır. İlaç tedavisi çoğunlukla yetersiz kaldığında; antidepresanlara başvurulur. Ayrıca kişiyi korkusuyla yüzleştirecek şekilde, tedaviyi çözüm ile sonlandıracak işlemler uygulanır. Fobinin üzerine giderek, bu fobinin atlatılması ve kişinin artık kendisinde korku hissi yaratan obje veya durumdan zamanla rahatsızlığının azalması beklenir. Fobiler, tedavi sonucunda bir anda ortadan kalkabileceği gibi bu iyileşme hali uzun zaman da alabilir.
Ülkemizde fobik insanların fobileri genellikle bir hastalık veya geçici bir psikoloji bozukluğu olarak görüldüğünden açıkçası tedavisi ile pek uğraşmak istenmez ve tıbbî bir destek alınmaz fakat bu durumun fobiyi daha da yükseltebileceği, zamanla daha da kötü bir hal alabileceği ebeveynler ve yetişkin kişiler tarafından iyi bilinmelidir. Unutmamak gerekir ki; fobilere zamanında müdahale yapıldığında tedavisi daha kolay ve rahat olacağı gibi, üzerinden çok uzun zaman geçmesine rağmen tedavisi ile uğraşılmamış fobiler, insanı gün geçtikçe daha fazla rahatsız eder.
Fobi Çeşitleri
* Sosyal fobi
* Agorafobi
Fobilere Örnekler
* ailurofobi: kedilerden korkma
* akluofobi: karanlıktan korkma
* akrofobi: yüksek yerlerden korkma
* akustikofobi: belirli seslerden kokrma
* algofobi: acı çekmekten korkma
* apifobi: arılardan korkma
* aviofobi: uçuş korkusu
* batofobi: derinlik korkusu, yüksek binaların yanından geçmekten korkma
* dentofobi: dişçiden korkma
* entomofobi: böceklerden korkma
* gametofobi: evlenmekten korkma
* glossofobi: topluluk önünde konuşmaktan korkma
* kenofobi:Karanlık korkusu
* kinofobi: köpeklerden korkma
Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal Fobi: Utanç verici bir duruma düşmekten, onaylanmayacak bir davranışta bulunmaktan, alay edilmekten, rezil olmaktan, eleştirilmekten, reddedilmekten, beğenilmemekten, olumsuz olarak değerlendirilmekten duyulan korku.
Sosyal Fobi anksiyete bozukluklarından biridir ve sosyal anksiyete bozukluğu olarak da isimlendirilir. Yunanca kökenli bir kelime olan fobinin bire bir çevirisi korkudur. Fobi kavramı psikolojide irrasyonel (gerçekçi olmayan, akıl dışı) ve aşırı korkular için kullanılır.
SFyi basitçe utangaçlık veya aşırı utangaçlık olarak tanımlamak bence doğru olmaz. SF utangaçlığın ötesinde utanma korkusudur ve bundan fazlasını da kapsar. Başkalarının beklentilerine fazla önem verme, kendi isteklerini açıkça ortaya koyamama, hayır diyememe, aşırı düzeyde kendinin farkında olma, kendini fazla eleştirme, hataları gözünde büyütme, incelendiği düşüncesiyle kalabalık ortamlarda göz önünde bulunmaktan rahatsızlık duyma gibi eğilimler SFlilerin belirgin nitelikleri olarak sayılabilir. SFnin temelinde onaylanmama korkusu vardır ve “Başkaları ne der?” sorusu arttıkça SFye yatkınlık da artar.
Sosyal Fobiyle aynı kategoride değerlendirebileceğimiz çekingen kişilik bozukluğu da kendine güven eksikliği ve düşük özsaygı, sosyal becerilerde yetersizlik inancı, kabul göreceğinden emin olmadıkça sosyal ilişkiye girmekten kaçınma gibi belirtileri içerir.
Sosyal Fobilere Örnekler
Sosyal Fobiyi korkutan çok farklı ortamlar bulunabilir. Bunların ortak özelliği diğer insanlarla -en azından aynı ortamın paylaşılmasıyla- bir ilişki içinde olunmasıdır. SFliler genellikle yalnızken rahattırlar. Bu rahatlığın bozulması -genelleşmiş bir SFnin göstergesi olarak- insanın bulunduğu her ortamda gerçekleşebileceği gibi, SF belli durumlara ya da konulara özgü de olabilir.
Birkaç örnek:
* Cinsellik
* Sınava girme
* Tartışmaya girişme
* Genel tuvaletlere gitme
* Alışverişte pazarlık etme
* Karşı cinsle iletişim kurma
* Topluluk önünde konuşma
* Genel yerlerde yemek yeme
* Statüsü yüksek biriyle konuşma
* Başkalarının önünde soyunup giyinme
Sosyal Fobinin Belirtileri
Fizyolojik Belirtiler
(Bedeninizde ortaya çıkan değişiklikler)
# Yüz kızarması
# Terleme
# Ağız kuruması
# Kalp çarpıntısı
# Nefes kesilmesi
# Nefes darlığı
# Titreme
Zihinsel Belirtiler
(Sosyal ortamlarda nasıl olmanız gerektiği ve kendiniz ile ilgili düşünceleriniz)
# Güçsüzüm.
# Yetersizim.
# Çirkinim.
# Beğenilmiyorum.
# Sevilmeye layık değilim.
# Mükemmel olmalıyım.
# Asla hata yapmamalıyım.
# Kaygılı olduğumu belli etmemeliyim.
# Çok rahat davranmalıyım.
# Kusursuz görünmeliyim.
# Kimseyi gücendirmemeliyim.
# Herkesin beğenisini kazanmalıyım.
Davranışsal Belirtiler
(Kaçınma yöntemleriniz)
# Korkulan ortama girmeme
# Korkulan ortamı terk etme
# Göz temasından kaçınma
# İlgisiz şeyler düşünme
# Hayallere dalma
# Konuyu değiştirme
# Alkol kullanma