HASTANELERDE GEREKSİZ YIĞILMA VAR
Aile hekimliklerinin 2009′da kurulmasıyla beraber uygulamaya geçirmeyi planladıkları bu uygulama yeniden gündeme geldi. Sağlıkta sevk zinciri taslağını ise Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonu (AHEF) Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Gürsel Özer değerlendirdi:
“Sevk zinciri Aile Hekimliği uygulamasının olmazsa olmazıdır. Sağlık sunumundan faydalanmak isteyen tüm fertlerin öncelikle aile hekimine başvurması gereklidir. Ancak, hastaların, ilk muayenelerinde %60 oranında direkt hastanelere başvurduğu, % 40 oranında aile hekimlerine gittiği görülmektedir. Oysa hastalıkların %90’ının teşhis ve tedavisi aile hekimlerince gerçekleştirilebilmektedir. % 60 direkt hastane başvurusu, hastanelerde gereksiz yığılmalara ve asıl hastanede tedavi olması gereken hastaların mağduriyetine neden olmaktadır. Hastanın hangi basamaktaki hastaneye gideceğine veya hastanede tedaviye gerek olup olmadığına aile hekimi karar vermelidir.
SEVK ZİNCİRİ KALİTEYİ ARTIRACAK
Aile hekimliğinin başarı ile uygulandığı ülkelerin tamamında sevk zinciri uygulaması yapılmaktadır. Etkin ve bilimsel uygulama budur. Ancak ülkemizde Aile hekimi başına kayıtlı kişi sayısı ortalaması 3800 civarındadır. Sevk zincirinin uygulandığı ülkelerde ise bu sayı 1500-2000 arasındadır. 2010 yılında 3750 kayıtlı kişi ile Aile hekimliğine başladım; ancak bugün kayıtlı kişi sayım 4535’e ulaştı. Bu yetmezmiş gibi, Aile hekimliği görev tanımında olmayan, belediyelerce gerçekleştirilmesi gereken “defin nöbetleri”, adli makamlarca gerçekleştirilmesi gereken “adli tabiplik hizmetleri”, askeri hekimlerce gerçekleştirilmesi gereken “asker muayeneleri”, hatta iş yeri hekimlerince gerçekleştirilmesi gereken “işe giriş muayeneleri”, hiçbir hukuki gerekçesi olmamasına rağmen, Aile hekimlerine yıkılmıştır.
Sağlık Bakanlığı’nın hedefi, kayıtlı kişi sayısını 2500’lere çekmektir. Bu hedef gerçekleştirilir ve Aile hekimlerinin görev tanımındaki angaryalar kaldırılırsa, “sevk zinciri” uygulaması, sağlık sunumunda kaliteyi arttıracaktır. Söz konusu uygulama, birinci basamak sağlık hizmetlerini istenen seviyeye getirdiği gibi, hastanelerdeki yığılmaları da önleyecektir.
AİLE HEKİMLERİNİN GÖREVLERİ NELER?
Aile hekimleri üzerindeki yükü bir örnekle açıklamamız gerekirse,
İstanbul’da 3970 kayıtlı kişisi olan bir aile hekiminin hasta profili;
2505 özelliksiz nüfus (15-49 yaş aralığı kadınlar ve 0-5 yaş çocuklar harici)
330 0-59 ay bebek ile çocuk
47 gebe
9 lohusa
1079 kadın olarak tanımlanabilir.
Aile hekimi, özelliksiz nüfus olarak tanımlanan 2505 kişiye yönelik, ev ziyaretinde bulunma, yılda en az bir kez sağlık kayıtlarını tutma ve güncelleme; gerekli bildirimleri yapma hizmetleri veriyor. Kabaca bir hesapla, bir aile hekimi, günde 80 dakikasını bu izlemlerle geçiriyor.
Aile hekimi, 0-59 ay bebek ve çocukların, periyodik sağlık muayenesi; yaş, cinsiyet ve hastalık gruplarına yönelik izlem ve taramalar ile aşılarını yapıyor. Kontrol ve aşılar hesaplandığında, aile hekimi, günde 85 dakikasını çocuk izlemi ve aşılamayla geçiriyor.
47 gebeye bakan bir aile hekimi, günde 20 dakikasını, ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetleri, periyodik muayene ile izlem ve taramalarla geçiriyor. Aile hekiminin kendisine kayıtlı 9 lohusa için de günlük 10 dakika izlem yapması gerekiyor.
Aile hekimi kendisine kayıtlı 1079 kadın için, periyodik sağlık muayenesi; yaş, cinsiyet ve hastalık gruplarına yönelik izlem ve taramalar (kanser, kronik hastalıklar, gebe, loğusa, yenidoğan, bebek, çocuk sağlığı, adölesan, erişkin, yaşlı sağlığı vb) yaptığında günde toplam 70 dakikasını kadın izlemleriyle geçiriyor.
Tüm bu sağlık hizmetlerinin yanı sıra, aile sağlığı merkezinin yönetimini de üstlenen aile hekimleri, birlikte çalıştığı ekibi denetlemek; hizmet içi eğitimleri sağlamak; resmi yazışmalar yapmak, malzemelerin teminini sağlamak, soğuk zincir takibi, muhasebe ve SGK işlemleri gibi bir dizi sorumluluka uğraşmaktadır. Tüm bu çalışmalar da günde yaklaşık 45 dakikasını almaktadır.
AİLE HEKİMLERİ BİRÇOK ANGARYA İŞ YAPIYOR
Kaba bir hesapla, bir aile hekimi, önceliği olan 6 kalem koruyucu sağlık hizmetleri ve idari işlerini sağlıklı yürütebilmesi için günde 5,3 saat görev yapmalıdır. Ancak, rapor düzenlemeleri, defin nöbeti, acil nöbeti, adli nöbet, Cihaz-bina takibi vb işlemlerin de aile hekimlerinin üzerine yıkılması nedeniyle, aile hekimleri çok daha uzun süreler çalışmakta ve angaryalar nedeniyle, koruyucu sağlık hizmetlerinin bir kısmını ertelemek zorunda kalmakta.
Yukarıdaki incelemeden de anlaşıldığı üzere Aile hekimleri poliklinik hizmetleri ve üzerine yüklenen angarya görevlerden asıl işleri olan koruyucu hekimlik uygulamalarına yeterince zaman ayıramamaktadır. Hekimlerin kayıtlı kişilerinin sayısı sürekli artmaktadır. Aile hekimliği kanunun “Hizmetin Esasları” başlıklı 5. maddesi: “Aile hekimliği uygulamasına geçilen yerlerde kişilerin aile hekimine kaydı yapılır. Bakanlıkça belirlenen süre sonunda kişiler aile hekimlerini değiştirebilirler. Her bir aile hekimi için kayıtlı kişi sayısı; asgarî 1000, azamî 4000’dir” demektedir.
Ancak çalışmakta olduğum İstanbul ili Esenyurt ilçesinde tüm Aile hekimlerinin kayıtlı kişi sayısı 5000’li rakamlara dayanmıştır. Yukarıda da yapılan incelemeden de anlaşılacağı üzere Aile hekimlerine kayıtlı kişi sayısı bakanlık hedefleri doğrultusunda en fazla 2500”lü rakamlara çekilmelidir. Aile hekimlerine maddi kayıp yaşatmaksızın kayıtlı kişi sayılarının azaltılması ve sistemin açıklarından kaynaklanan tüm ek işlemlerin Aile hekimlerinin üzerinden alınması ile birinci basamak sağlık sunumunun esası olan koruyucu sağlık hizmetleri sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilebilecektir.