Azerbaycan-Ermenistan arasındaki savaşta Ermeni güçlerinin 1992'de Hocalı'da 613 sivili öldürdüğü katliam hafızalardaki canlılığını koruyor.
Sovyetler Birliği'nin son günlerini yaşadığı 1988'de Azerbaycan-Ermenistan arasında patlak veren savaş, Azerbaycan için büyük yıkımlara yol açtı. Altı yıl süren savaş sonrasında Ermenistan, Azerbaycan topraklarının yüzde 20'sini işgal ederken, 1 milyondan fazla Azerbaycan vatandaşı iç kesimlere göç ederek hayatını zor şartlar altında sürdürmek zorunda kaldı. Bu savaşın, hafızalardan silinmeyen en acı olaylarından biri de Ermeni güçlerinin 26 Şubat 1992'de Hocalı'da yaptığı katliam oldu.
-Hocalı'da ne oldu?-
Ermeni güçlerinin 1991'in sonlarına doğru ablukaya aldığı Hocalı, 936 kilometre karelik alana sahip, 2 bin 605 ailenin, toplam 11 bin 356 kişinin yaşadığı bir kasabaydı. Aralık 1991'de Karabağ'ın başkenti olarak kabul edilen Hankendi şehrini işgal eden Ermenilerin bir sonraki hedefi, bölgenin tek havaalanına sahip ve stratejik önem taşıyan Hocalı'yı ele geçirmekti.
Hocalı'nın etrafındaki bütün köy ve yolları tek tek ele geçiren Ermeni güçleri, kasabanın diğer illerle karayolu bağlantısını kesti.
Hocalı'nın diğer bölgelerle tek ulaşım bağlantısı olan helikopter ulaşımı, 28 Ocak 1992'de, Şuşa Ağdam seferini yapan helikopterin Ermeniler tarafından vurulmasıyla ortadan kalktı. Bu olayda, çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan 44 sivil hayatını kaybetti.
Ocak ayının başlarından itibaren elektrik enerjisi de kesilen Hocalı'nın savunması, sadece hafif silahlarla silahlanmış yerel savunma güçleri ve az sayıdaki milli ordu askerlerinden ibaretti. 25 Şubat 1992'den itibaren Hocalı'ya saldırıya başlayan Ermeniler, bölgede bulunan Sovyet Ordusu 366. Zırhlı Alayı'nın bütün araçlarını kullanarak, şehri iki saat boyunca top ve tank ateşine tuttu. Saldırıdan bir gün sonra ise hafızalardan yıllarca silinmeyecek olan "Hocalı Katliamı" yaşandı.
Resmi verilere göre, Hocalı Katliamı'nda savunmasız durumdaki 106'sı kadın, 83'ü çocuk olmak üzere toplam 613 Azerbaycan vatandaşı hayatını kaybetti. Katliamdan 487 kişi ağır yaralı olarak kurtulurken, Ermeni güçleri bin 275 kişiyi rehin aldı. Bunlardan 150'sinden haber alınamadı. Esirler yıllarca uluslararası kurumlardan gizli olarak köle gibi çalıştırıldı. Hatta esir kadınların fuhşa zorlandığı haberleri alındı.
Uluslararası tepkiler
28 Şubat'ta gazetecilerden oluşan bir grubun helikopterle katliamın yaşandığı yere gitmesinin ardından katliama dair elde edilen fotoğraf ve görüntüler, yabancı basında geniş yer buldu.
14 Mart 1992 tarihli Fransız "Le Monde" gazetesi katliama dair, "Ağdam’da bulunan basın mensupları, Hocalı’da öldürülmüş kadın ve çocuklar arasında kafa derisi soyulmuş, tırnakları çıkarılmış üç kişi görmüşler. Bu, Azerilerin propagandası değil bir gerçektir" ifadelerini kullandı. Rus "İzvestiya" gazetesi ise 4 Mart 1992 tarihli sayısında "Kamera kulakları kesilmiş çocukları gösterdi. Bir kadının yüzünün yarısı kesilmişti. Erkeklerin kafa derisi soyulmuştu" ifadelerine yer verdi. Benzer tasvirler İngiliz, Ukrayna, Bulgaristan ve daha birçok yabancı medya organında da yer aldı.
Tüm dünyanın gözleri önünde meydana gelen Hocalı Katliamı'na, uluslararası kurumlar ise sessiz kalmayı tercih etti. BM Güvenlik Konseyi 1993'de 4 karar kabul etmiş olsa da, bu kararlar Hocalı Katliamı ile ilgili değil, "Ermenistan'ın Azerbaycan topraklarını işgal ettiğine" yönelikti.
Bazı Ermeniler itiraf etti
Hocalı Katliamı, bazı Ermeniler tarafından itiraf edildi. Ünlü Ermeni yazar Zori Balayan, kendisinin de bizzat katıldığı katliamı, "Ruhumuzun Dirilişi" isimli kitabında ayrıntılarıyla anlatmakta bir sakınca görmedi.
Azerbaycan ise , Ermeniler tarafından yapılan bu katliamın "soykırım" olarak tanınması için dünya çapında kampanya başlattı.
Meksika Senatosu, Pakistan Senatosu, Kolombiya Parlamentosu, Çek Cumhuriyeti Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi, ABD'nin Teksas, New Jersey, Massachusetts, Georgia eyaletlerinde kabul edilen kararlarda Hocalı Katliamı "soykırım" olarak nitelendirildi.
Hollanda'da özel gösterim yapıldı
Hocalı Katlimanı'nın 21. yıl dönümü dolayısıyla Hollanda'nın Lahey ve Rotterdam kentlerinde gösterilen filme, Türk ve Azerilerin yanı sıra Hollandalılar da ilgi gösterdi.
Bişkek'te anma programları düzenlendi
Kırgızistan'da bu ay görevine başlayan Azerbaycan'ın yeni Bişkek Büyükelçisi İdayat Orudjeyev, Hocalı Katliamı'nın kurbanlarını anılması amacıyla Azerbaycan diasporanın mensuplarıyla büyükelçilik konutunda bir araya geldi.
Hocalı Katliamı'nı anlatan fotoğraf sergisi ile tarih kitaplarının yer aldığı toplantı salonunda, kurbanlar için bir dakikalık saygı duruşunun ardından "Hocalı" belgeseli sunuldu.
Orudjeyev, burada yaptığı konuşmada, "Hocalı Katliamı'nın sadece Azerbaycan halkına yapılmış katliam ve bir soykırım değildir. Bu bütün Türk milletine yapılmış bir katliam, soykırımdır" dedi. Hocalı Katliamı'nın, 20. yüzyılda yaşanan en ağır cinayetlerden biri olduğunun altını çizen Orudjeyev, "Ermeni devletinin insanlığa karşı suç işlediğini" vurguladı.
Bu arada, Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi'nde (KTMÜ) Hocalı Katliamı'nı konu alan 102 dakikalık "Hoca" adlı bir film gösterildi.
Iğdır'da Kur'an-ı Kerim okutuldu
Hocalı Katliamı'nın 21. yılı nedeniyle Hacı Hacer Camisi'nde, Iğdır Azerbaycan Derneği tarafından katliamda şehit olanlar için Kur'an-ı Kerim okutuldu.
Düzenlen programda konuşan Iğdır Ehlibeyt Alimleri Derneği Başkanı Veli Beder, birlik beraberlik içinde yaşanılması gerektiğini belirterek, Hocalı Katliamı'nı yapanları kınadıklarını söyledi.
Iğdır Azerbaycan Derneği Başkanı Serdar Ünsal, ''Şehit olan kardeşlerimizi andık. Ermeniler 1915-1920 yılları arasında Iğdır ve çevresinde katliam yapmış ve 80 binden fazla insanımızı şehit etmişlerdir. Aynı Ermeniler vahşiliklerini ve soykırımlarını 1992 yılında Hocalı'da da gösterdiler. Hocalı'da 600'den fazla insanı şehit ettiler. Şuanda bile 1,5 milyon insan kaçkın durumda. Azerbaycan toraklarının üçte biri işgal edilmiş durumda. Bu durumdan dolayı Ermenileri kınıyoruz ve bu topraklardan çekilmelerini istiyoruz'' dedi.
4 dilde belgesel hazırlandı
Erzurum'da Asılsız Soykırım İddialarıyla Mücadele Derneği (ASİMED) tarafından, Ermenistan'ın 1992 yılında Azeri topraklarının yüzde 20'sini işgali sırasında, Hocalı kasabasında yaptığı katliama dikkati çekmek için 4 dilde belgesel hazırlandı.
ASİMED Başkanı Yrd. Doç. Dr. Savaş Eğilmez, Atatürk Üniversitesi Senato Salonu'nda düzenlediği basın toplantısında, Azerbaycan'ın Hocalı kentinin 26 Şubat 1992 tarihinde tehcire ve katliama maruz kaldığını ve kentin tamamıyla yok edildiğini söyledi.
Ermenistan Silahlı Kuvvetleri'nin, Sovyetler Birliği'nin desteğiyle Hocalı'da sivil, kadın, çocuk, yaşlı ayrımı yapmadan resmi rakamlara göre 613 insanı 11 saat içerisinde katlettiğini belirten Eğilmez, Hocalı'da sadece Azerilerin olmadığını, orada insanlığın katledildiğine dikkati çekti.
Büyük Birlik Partisi (BBP) Genel Başkanı Mustafa Destici, Hocalı Katliamı'na karışanların Uluslararası Adalet Divanı'nda yargılanmasını istedi.
Destici, yazılı açıklamasında, Ermenilerin 21 yıl önce Karabağ bölgesinde, tüm dünyanın gözü önünde gerçekleştirdiği katliamın acısını hala yüreklerinde hissettiklerini bildirdi.
Anavatan Partisi Genel Başkanı İbrahim Çelebi, Hocalı dramının, Türk milletine karşı işlenmiş bir insanlık suçu olduğunu belirtti.
Çelebi, yaptığı yazılı açıklamada, 25-26 Şubat 1992'de, Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinin Hocalı kasabasında Ermeniler tarafından gerçekleştirilen katliamın, 21. yüzyılın en büyük felaketlerinden biri olarak tarihe geçtiğini kaydetti.