Alfred Adler (d. 7 Şubat 1870 - ö. 28 Mayıs 1937) Bireysel Psikoloji ekolünün kurucusu, Avusturyalı psikiyatrist. Derinlik psikolojisinin üç büyük kurucusundan biridir. (diğerleri: Sigmund Freud ve Carl Gustav Jung.)
Doğum tarihi: 7 Şubat 1870, Rudolfsheim-Fünfhaus, Viyana, Avusturya Ölüm tarihi ve yeri: 28 Mayıs 1937, Aberdeen, Birleşik Krallık Eğitim: Viyana Üniversitesi Kardeşleri: Sigmund Adler, Hermine Adler, Max Adler, Richard Adler, Irma Adler, Rudolf Adler Çocuklar: Alexandra Adler, Kurt Adler
İçindekiler:
Kişilik gelişiminde anne ve baba etkisi Kişiliğin oluşumunda geleceğe yönelik amaçlar Saldırganlık, güçlülük isteği, yükselme çabas Organ yetersizlikleri üzerine inceleme Yetersizlik duygusu ve yükselme isteği kavramı Yaratıcı benlik kavramı Yaşam Biçimi kavramı Toplumsal ilgi kavramı Aile yapısı Toplumsal bir varlık olarak insan Yapıtları KaynakçaAvusturya Penzing'de doğdu ve Viyana'da büyüdü. Viyana Üniversitesi Tıp Okulunda doktorluk eğitimi aldı ve 1895'te mezun oldu. Pratisyen hekim olarak çalıştığı ilk doktorluk yıllarından başlayarak hastayı çevresiyle ilişkileri içerisinde ele almak gerektiğini vurguladı ve bireyle ilgili sorunlara yönelik insancıl, bütünselci ve organik bir yaklaşım geliştirdi. Bedensel düzensizliklerle ilişkili olarak psikoloji ile ilgilenmeye başladı. 1902'de Sigmund Freud ile tanıştı, öğrencisi oldu ve birlikte Adler'in başkanlığında Viyana Psikanaliz Topluluğu'nu kurdular. Bir süre sonra Freud ile fikir ayrılıkları ortaya çıktı. Adler'in Organların Yetersizliği kitabından sonra tamamen uzlaşılmaz bir hale geldi ve 1911'de, Adler, izleyicileriyle beraber Freud'u açıkca eleştirerek bireysel psikolojiyi geliştirmeye başladı.
Hans Vaihinger'in ruhsal inşa fikirlerinden etkilendi ve erkek egemen toplumda doğal bir sonuç olarak "Erkeksi Başkaldırı" ile organik aşağılık ve telafi teorisini geliştirdi (bkz. Aşağılık kompleksi). Alfred Adler, Sigmund Freud'un teorileri ile karşı görüşe geldi, fikir ayrılığı 1911'deki Weimar Psikanaliz Kongresi'nde aleni oldu. Adler, Freud'un inandığı s*ks içgüdüsünün baskınlığı ve ego dürtüsünün libidinal(?) olup olmadığı ile çekişiyordu, Freud'un bilinç altına atma üzerine fikirlerini de eleştirmişti. Adler bilinç altına atma teorisinin, erkeksi başkaldırının aşırı telafisi ve aşağılık hislerinden türetilmiş sinirsel bir durum olan ego -savunma eğilimleri- konsepti ile değiştirilmesi gerektiğine inanıyordu, Oedipal Kompleksleri önemsizdi. Adler Viyana Topluluğundan ayrıldı ve 1912'de Bireysel Psikoloji Topluluğu adını alan, Özgür Analitik Araştırmalar Topluluğu'nu kurdu.
1912'de ana fikirlerini tanımladığı Über den Nervösen Charakter kitabını yazdı. Kişinin bilinçsiz öz ereğinin temel amaçlarının baskıladığı ayrı aşamaların aşağılık hislerini üstünlüğe (veya bilakis yeterliliğe) dönüştürdüğü ifade ederek insan kişiliğinin erek bilimsel açıklanabileceğini iddia etti. Adler'e göre öz erek arzularına, toplumsal ve etnik gereksinimler karşı koyar, düzeltici etkenler umursanmaz ve kişi aşırı telafi ederse aşağılık kompleksi oluşabilir, kişi benmerkezci, güç düşkünü ve saldırgan veya daha kötüsü olabilirdi. Üstünlük çabası ve anne baba baskısı önemli.
I. Dünya Savaşı ile çalışmaları durdu, bu sırada Avusturya Ordusunda doktorluk görevi yaptı. Savaş sonrası 1930'lara olan etkisi adamakıllı arttı, 1921'den itibaren bir takım çocuk rehberliği klinikleri kurdu ve Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde sık sık okutman, 1927'de Kolombiya Üniversitesi'nde misafir profesör oldu. Tedavi edici yöntemlerinde sosyal ilgiyi cesaretlendirip ve ödüllendirip fakat şımartma ve ihmalden kaçınarak sorunları çocukta önceden tutup, yetişkin ruha yoğunlaşmaktan kaçındı. Yetişkinlerde tedavi, suçlama veya üstünlük taslama tutumlarının tedavi edilen kimse tarafından dışarıda bırakılmasına dayanmaktaydı, kişisel davranışın farkına varılmasının artışı ile karşı koymanın azaldığını ve reddetmenin terse döndüğünü ifade etti. Yaygın tedavi araçları mizah kullanımı, tarihi anları ve mantığa aykırı emirleri içermekteydi. Adler'in popüleritesi görece optivizmi ve fikirlerinin Sigmund Freud ve Carl Gustav Jung'unkilerle karşılaştırıldığında anlaşılabilir olması ile ilişkiliydi. Adler sıklıkla, Kişinin davranış şablonu analizi toplumla, işi ve cinsiyeti ile ilişkilidir, savını vurgulamıştı.
1934'te Avusturya Hükümeti, Yahudi olduğu için Adler'in kliniklerinin çoğunu kapattı. Adler 1935'te Long Island Tıp Kolej'ine Profesör olarak Avusturya'dan ayrıldı. 28 Mayıs 1937'de, İskoçya'nın üniversite kenti Aberdeen'de, yolda giderken ansızın yere yığılıp kalmış, hemen sonrasında da kalp sektesine uğrayarak yaşama gözlerini yummuştur.
KİŞİLİK GELİŞİMİNDE ANNE VE BABA ETKİSİ Adler, çocuğun ileriki yıllarında kişilik sorunu yaşamasına neden olacak iki tür anne baba davranışı belirlemiştir. Bunlardan birincisi çocuklarına özen gösteren ve aşırı koruma sağlayan, sonuç olarak çocukta şımarma tehlikesi yaratan anne baba davranışıdır. Adler'e göre böyle bir anne baba tutumu yanlıştır. Bunun yerine çocuklar hata yapsalar bile kendi sorunlarını çözmelerine ve bazı kararları kendilerinin almalarına izin vermek uzun vadede onların iyiliğine olacaktır.
KİŞİLİĞİN OLUŞUMUNDA GELECEĞE YÖNELİK AMAÇLAR Sigmund Freud’dan koptuktan sonra Hans Vaihinger’in felsefesinden etkilenen Alfred Adler, Carl Gustav Jung gibi geçmişin değil, geleceğe yönelik amaçların insan kişiliğini biçimlendirdiğini savunmaya başlamıştır. Adler’e göre, her insanın kendince seçtiği ve erişmek için çabaladığı idealleri, onun bugünkü davranışlarını etkiler ve o insana özgü ruhsal süreçlerin oluşmasına yol açar, insanın uğruna savaş verdiği amacın gerçek olması gerekmez. İdealler öznel olabileceği gibi, hayali bile olabilir. Ne var ki sağlıklı olan bir insan gerektiğinde güttüğü amaçların etkisinden kendini sıyırabilir; oysa nevrozlu insan bu olanaktan yoksundur. Kısacası, Adler’in bireysel psikolojisi, Freud’un “psikanalitik yaklaşımı” gibi geçmişe değil, geleceğe yöneliktir. Bununla birlikte, bir tıp doktoru ve psikiyatr olan Adler de Freud’un etkisiyle nevrozun açıklanmasından yola çıkmıştır.
SALDIRGANLIK, GÜÇLÜLÜK İSTEĞİ, YÜKSELME ÇABASI Alfred Adler, 1908’de, daha Freud’un ateşli bir öğrencisiyken, saldırganlık güdüsünün insanın yönlendirilmesinde cinsellik kadar önemli olduğunu savunmaya başlamıştır. 1910’da ise saldırganlık güdüsünün yerine “güçlü olma isteği” kavramım kullanmıştır. Görüşlerinin gelişmesindeki bu aşamada Adler, erkekliği güçlülük, kadınlığı güçsüzlükle eş tutmuştur. “Erkeklik iddiası” kendini küçük, zayıf, yetersiz hisseden erkek ya da kadının başvurduğu bir çare, bir “telafi yöntemi”dir. Daha sonraları ise Adler ins'inı güden temel amacın “güçlü olma isteği ” değil, “yükselme çabası” olduğunu ileri sürmüştür. Böylece, Adler’in “bireysel psikoloji”sinde kişiliğin açıklanmasında kullanılan temel kavram saldırganlık, güçlülük isteği ve yükselme çabası olmak üzere üç aşamadan geçmiştir.
ORGAN YETERSİZLİKLERİ ÜZERİNE İNCELEME Adler, 1907’de yayımlanan Studie iiber die Min-derwertigkeit von Organen (“Organ Yetersizlikleri Üzerine Bir inceleme”) adlı kitabında insanların fiziksel yetersizlikleri sonucunda ortaya çıkan aşağılık duygularını psikolojik bakımdan giderme yolunu seçtiklerini ileri sürmüştür. Adler’e göre, organ yetersizliklerinin giderilmesindeki başarısızlık nevrozla sonuçlanmakta, zihinde ve duygularda bir dizi fonksiyonel bozukluk ortaya çıkmaktadır.
Adler’in bu görüşlerinde hastalar üzerinde yaptığı gözlemlerin büyük katkısı olmuştur. Tıp fakültesini bitirdikten sonra, pratisyen hekim olarak çalıştığı sıralarda, insanların belirli organlarının hastalandığını izlemiş ve bunların nedenleriyle ilgilenmeye başlamıştır. Biri kalp hastası olurken, öbürü midesinden ya da görme bozukluklarından sızlandığına göre, her hastanın vücudunun o bölgesinde, bir yetersizlik olması gerektiği sonucunu çıkarmış; kalıtımın ya da gelişme bozukluklarının yol açtığı “organ yetersizliği”ni gidermek için hastaların çaba tükettiklerini saptamıştır. Adler’e göre, bunun en belirgin örneği çocukken kekeleyen Demosthenes’in ilerde ünlü bir konuşmacı olmasıdır.
YETERSİZLİK DUYGUSU VE YÜKSELME İSTEĞİ KAVRAMI Adler, giderek organ yetersizliği kavramına her türlü yetersizlik duygusunu katmaya başlamış, bireyin ruhsal ve toplumsal eksikliklerini de organ yetersizliği olarak adlandırmıştır. Görüşlerinin bu aşamasında kadınların kendilerini erkeklere göre daha eksik gördükleri varsayımından hareket ederek güçsüzlüğü kadınlıkla özdeşleştirmiştir. Daha sonra ise, yetersizlik duygusu kavramını geliştirmiş, yetersizlik duygusuyla yükselme isteği arasındaki bağlantıyı bir kuramsal çerçeve içinde sunmuştur.
YARATICI BENLİK KAVRAMI Adler’in psikoloji bilimine ve özellikle kişilik kuramlarına en önemli katkısı bu iki kavramın ortaya atılması olmuştur. Adler’e göre, insan doğduğu anda zayıf, eksik, bakıma muhtaç, kısacası yetersizdir. Bedensel, ruhsal, duygusal ve toplumsal gelişme insanın yetersizliklerini giderme veyükselme çabalarının bütününden başka bir şey değildir. Yaşamda karşılaşılan zorlukları çözme, engelleri aşma, güven içinde yaşama çabaları bireyin doğuştan getirdiği bu temel isteğin belirtileridir. Dünyaya geldiği andan ölene değin her insan hissettiği yetersizlikleri gidermek için mücadele eder; eksikliklerinden, aksaklıklarından, yetersizliklerinden sıyrılıp, yükselmeyi amaçlar. Başka bir anlatımla, Adler’in bireysel psikolojisinde yükselme isteği kendini tamamlama ve mükemmele erişme isteğidir. Yetersizlik duygusu ve yükselme çabaları nevrotik davranışların açıklanmasında çok kullanılan kavramlar olmakla birlikte, Adler’e göre bu iki temel ilke yaşamın gereği ve her insanın yapısında varolan doğal eğilimlerdir. İnsanın haz ilkesiyle yöneltildiğini savunan Sigmund Freud’a karşın, Adler mükemmelliğe erişmenin yaşamın amacı olduğunu savunmuştur. Bu nedenle de, Adler’in bireysel psikolojisinin insana daha saygılı olduğu ileri sürülmüştür, ı 1912’de yayımlanan Uber den Nervösen Charakter (“Nevrozlu Kişilik Üzerine”) adlı kitapta ortaya atılan, “yetersizlik duygusu” ve “yükselme isteği” kavramları Adler’e dünya çapında ün kazandırmışsa da, Bireysel Psikoloji Okulu asıl “yaşam biçimi” ve “yaratıcı benlik” kavramları üstüne kurulmuştur. Adler, özellikle son yıllardaki yayınlarında bu iki kavramı ayrıntılarıyla ele almış ve kişilik kuramını bir bütünsellik içine oturtabilmiştir.
Adler’e göre, yaşam biçimi çok küçük yaşlarda belirmeye başlar. Dört, beş yaşlarından sonra yaşanılan her şey, o yaşa değin edinilmiş kalıplara göre benimsenir. Başka bir deyişle, insanların davranışları, duyguları, algıları ve tutumları çok küçük yaşlarda oluşur ve geleceklerini belirler. İnsanın yaşam biçiminde ilerki yaşlarında ortaya çıkan belirtiler çocuklukta edinilmiş temel yönelişin görüntülerinden başka bir şey değildir. Adler’in yaşam biçimi kavramını tanımlayışında insanın geçmişini önemsediği, yani Sigmund Freud’un etkisinden sıyrılamadığı açıktır.
Yaratıcı benlik kavramına gelince, Adler’e göre insan kendi kişiliğini kendi yaratır. Kişilik kalıtımın ve yaşamın birbiriyle yoğrulmasından oluşur. İnsanın < doğuştan getirdiği kendine özgü bazı becerileri, yetenekleri ya da yeteneksizlikleri vardır. Çevre ise ona çeşitli uyarılar sunar. Her insan getirdiklerini ve çevrenin sunduklarını kendince yorumlar ve benimser. İnsanın içindekileri ve dışındakileri bağdaştırması, yani yaratıcılığı, elle tutulup gözle görülemez. Öznel, dinamik, kişisel olan yaratıcı benlik her insanın kendine özgü bir kişilik ve yaşam biçimi edinmesine, kendi yaşamına bir anlam vermesine olanak sağlar. Adler’in yaratıcı benlik kavramıyla Freud’un ego kavramı eş tutulabilir.
TOPLUMSAL İLGİ KAVRAMI Adler, bireysel psikolojinin ana çizgilerini oluştururken, yani Freud’dan koptuğu ilk yıllarda, insanı güden temel gücün saldırganlık olduğunu belirtmiş ve kadınsı zayıflıkları gidermek uğruna bireyin erkeklik iddiasında bulunduğunu savunmuştu. O yıllarda insanı cinsel içgüdülerin yönettiğini savunan Freud’a yapılan sert eleştiriler Adler’e de yöneltilmişti. Onun da insanı içgüdüleriyle davranan bencil bir yaratık gibi
gördüğü, insanın toplumsal yönünü küçümsediği ileri sürülmüştü. Oysa Adler, 1930’larda “toplumsal ilgi” kavramını ortaya atmıştır.
Adler’e göre insan bir toplumun içine doğar; aile onun ilk toplumudur. Bebekle annesi arasındaki alışveriş, gelecekteki toplumsal ilişkilerin öncüsüdür, insanın kurduğu ilişkiler yaratıcı benliğinin gelişip kişiliğini yapılandırmasına, yetersizliklerini giderme ve yükselme isteklerini yönlendirmesine, yaşamını biçimlendirmesine olanak sağlar. Böylece insan yükselme çabalarını kişisel ve bencil kazançlardan sıyırır ve toplumsal amaçlara yöneltir. Herkesin iyiliği için uğraşarak, kendi kişisel yetersizliklerinin üstesinden gelebilir.
Toplumsal ilgi sonradan kazanılmaz, doğuşta her insanda vardır; yani insan doğal olarak toplumsaldır, insana özgü her özellik gibi toplumsal ilginin de zamanla gelişmesi gerekir. Bu yüzden, çevre çocuğun toplumsal ilgisini geliştirmek, eğitmek ve yönlendirmek zorundadır. Yanlış eğitim toplumsal ilginin sağlıklı gelişmesini engeller ve çeşitli uyumsuz davranışların, nevrotik belirtilerin oluşmasına yol açar. Bu yüzden Adler çocukların eğitimiyle ilgilenmiş, rehberlik ve danışmanlık alanlarının gelişmesine önayak olmuştur. Adler’in psikiyatri ve klinik psikolojiden çok danışma psikolojisinde ün kazanmasının nedeni de budur.
Adler, nevrozun açıklanmasında da aynı yaklaşımı izlemiş,insanın kendi içindeki çatışma ve çelişkilerden ötürü nevrotik olduğunu savunan Sigmund Freud’un tersine, çatışmanın bireyle çevresi arasında oluştuğunu ileri sürmüştür. Adler’e göre,insan yetersizliklerini giderirken ve yükselme isteğini gerçekleştirirken, kişiliğine uygun bir yaşam biçimi seçmeye yönelir. Çevre onun yaratıcı gücüne karşı çıkar ve seçtiği yolları engellerse, çatışma başlar ve nevrozlu davranış belirir. Bu nedenle amaç hem bireyin kendi kişiliğini kazanıp kendi yolunu çizmesini sağlamak, hem de çevresinin engelleyici tutumunu değiştirmekolmalıdır. Bu tür bir yaklaşım da danışma psikolojisiyle bağdaşır.
AİLE YAPISI İnsanın geçmişine, özellikle çocukluk yıllarına gösterdiği ilgiyle Adler aile yapısını da incelemiş ve toplumsal etkenlerle birlikte kardeşlerin yaşlarının da önemli bir rol oynadığını gözlemlemiştir. Büyük, ortanca ve küçük kardeşin farklı kişilikler göstermesini, her birinin yaşından ötürü farklı deneyimler geçirmesiyle açıklamıştır. Adler’e göre, ilk çocuk ya da en büyük, İkinciye göre daha çok ilgi görmekte, kardeşi doğduktan sonra da ana babasının sevgisini küçükle paylaşmak zorunda kalmaktadır. Bu, onun bir anlamda prensliğini yitirmesidir. Yaşamında karşılaştığı bu beklenmedik durum ilk çocuğun kişiliğini ve yaşam biçimini etkiler. Kimisi öfkeyle dolar, kimisi aniden şansının ters döneceğinden ürker olur, kimisi eski mutlu günlerini arar. Bunun sonucunda, nevrotik davranışlar belirebilir. Nitekim Adler, alkoliklerin, çeşitli sapıklıklar gösterenlerin, suç işleyenlerin ve nevrozluların çoğunlukla ailenin ilk çocuğu olduğunu saptamıştır. Adler’e göre, ortanca çocuk büyüğe benzemeyi ve onu geçmeyi arzuladığından genellikle çalışkan ve gayretlidir. Bazen kıskanç ve isyankâr da olsa, kendinden küçüğe ve büyüğe göre daha uyumlu ve daha sağlıklıdır. En küçük ise en çok şımartılan olduğundan, problemlidir; nevrotik belirtiler gösterebilir.
Adler’in, çocukların yaşlarıyla sorunları arasında kurduğu bağ birçok araştırmaya yol açmış ve özellikle Amerikalı sosyal psikolog Stanley Schachter, Adler’in görüşlerini doğrulayan sonuçlar elde etmiştir.
Alfred Adler, Sigmund Freud’un etkisiyle ve çocuk psikolojisine beslediği ilgiyle, insan yaşamının ilk yıllarını ayrıntılarıyla incelemiştir. Adler’e göre, erken çocukluk döneminde oluşan yaşam biçimini belirleyen etkenler doğuştan gelen yetersizlikler ve aile eğitiminde şımartma ya da ilgi göstermeme biçiminde ortaya çıkan yanlışlardır. Psikoterapinin görevi, hastayla eşit düzeydeki görüşmeler yoluyla, yanlış yaşam biçimine yol açan toplumsal ilgi eksikliğini gidermek ve insan ilişkilerini geliştirip güçlendirmek olmalıdır.
TOPLUMSAL BİR VARLIK OLARAK İNSAN Her insanda doğuştan varolan içgüdülerin davranışı belirlediğini savunan Sigmund Freud’a karşı Adler’in getirdiği en önemli yenilik insanın toplumsal bir varlık olduğu görüşüdür. Adler’e göre insan toplum duygusuyla doğar, toplumun çıkarlarını, kişisel çıkarlarının üstünde tutar, ilişkilerin türü ve içeriği içinde yaşadığı topluma göre değişebilir; ama toplumsal olmayı ona çevresi öğretmez, o zaten toplumsal ilgiyle doğmuştur. Adler, insanı içgüdülerin yönetmediğini, sorunlarının tek nedeninin doyumsuzluklar olmadığını, yetersizlik duygularının yaşamın her yönünde belirebileceğini savunmuştur, insanın kendince geliştirdiği yaşam biçiminde, cinsiyetin yanında başka etkenlerin de önemli payı olduğunu ileri sürmüştür. Kişiliğin gelişmesinde ve bütünleşmesinde toplumun önemini belirterek hem psikanalitik yaklaşıma yeni bir yön vermiş, hem de o günlerde filizlenmeye başlayan sosyal psikoloji dalma katkıda bulunmuştur. Freud’un görüşlerine getirdiği yeniliklerden ötürü Adler, Yeni-Freudçu yaklaşımın öncülerinden olarak da değerlendirilmektedir.
İnsanın bilinçli olduğunu, yetersizliklerini ve amaçlarım değerlendirebileceğini, kendi yaşamına yön verebileceğini savunan Adler, Freud’un karamsar yorumlamalarına karşı, daha umutlu bir yaklaşıma önayak olmuştur.
Adler’in görüşlerini çoğunlukla danışman ve rehber psikologlar benimsemiştir. Klinik psikoloji ve psikiyatride fazla rağbet görmemesinin nedeni, yaklaşımının Sigmund Freud’un psikanalitik kuramının basitleştirilmiş bir taslağı olmasından kaynaklanmaktadır.
Çok sayıda yapıt bırakan Adler’in görüşleri ölümünden sonra da değerini korumuştur. Amerika Adler Psikoloji Derneği, bireysel psikolojinin temel kuramlarının öğretilmesi ve yaygınlaştırılması görevini The American Journal of Indıvidual Psychology gibi yayınlar yoluyla sürdürmektedir.
YAPTIKLARI
Organların Yetersizliği Üzerine İnceleme - 1911 Nevrotik Yapı Üzerine - 1912 Tedavi ve Eğitim - 1914 Bireysel Psikolojinin Uygulanması ve Kuramı - 1917 İnsanı Tanımak - 1927 Bireysel Psikoloji Tekniği - 1928'de birinci bölüm, 1930'de ikinci bölüm Yaşamı Tanımak - 1929 Okulda Bireysel Psikoloji - 1929 Yaşamı Tanımak - 1930 Psikoterapi ve Eğitim - 1919-1929 Nevrozlar - 1929 Eşcinsellik Sorunu - 1930 Çocuk Eğitimi - 1930 Yaşamı Biçimlendirme - 1930 Psikoterapi ve Eğitim II - 1929 - 1932 Yaşamın Anlamı - 1933 Psikoterapi ve Eğitim III - 1933-1937KAYNAKÇA
H.L. Ansbacher ve R. Rowena (der), The Individual Psychology of Alfred Adler, 1956; R. Munroe, Schools of Psychoanalytic Thought, 1955; H.Or-gler, Alfred Adler: The Man and His Work, 1960.