Uzay boşluğunda yer alan gök cisimlerini görmemize yarayan teleskop, birçok çalışmanın temel aracıdır. Gökyüzünü seyretmeye ve keşfetmeye yarayan birçok tipi ile hepimizin ilgisini çeken araçlardan birisidir. Nasıl icat edildiği konusu da fazlaca merak edilmekte ve ilginç bilgiler içermektedir.
Gökyüzünde bulunan ve gözle görünmeyen gök cisimlerinin görülmesine yarayan teleskoplar, çalışır haliyle ilk kez 1608 yılında Hans Lippershey tarafından bulunmuştur. Ama teleskop niteliği taşıyan ilk araç, İtalyan asıllı Galileo Galilei tarafından icat edilmiştir.
Cisimleri 30 kat daha fazla büyütme özelliği bulunan teleskopların geniş bir kullanım alanı bulunmaktadır. Isaac Newton ise aynaları kullanarak ışığı toplamış, teleskobun daha yüksek performansta çalışmasına yardımcı olmuştur. Günümüzde ise çok daha teknolojik bir yüksek performanslı modelleri kullanılmaktadır.
İcat edilen ilk teleskoplarda konveks mercek ile küçük merceklerden oluşmaktadır. 1608 yılında ilk çalışmalarını yapan Galilei, bir yıl sonra teleskop tasarımını tamamlamış ve 1609 yılında ortaya çıkarmıştır. Bundan birkaç yıl sonra ise Johannes Kepler, teleskopun gelişmesine katkıda bulunmuş ve güçlü performans göstereceğine dair bilgiler açıklamıştır.
İÇİNDEKİLER:
Teleskop Nedir? Teleskop Ne Zaman ve Kim Tarafından Bulundu? Teleskop Nasıl İcat Edildi? Teleskobun Tarihçesi Teleskobun Çeşitleri Nelerdir? Teleskoplar Yıldızları Nasıl Gösteriyor? Dünyanın En Büyük TeleskobuTeleskop Nedir? Gökyüzünde bulunan cisimlerin gözle görülür büyüklüğe ulaşmasını sağlayan aletler teleskop olarak adlandırılmaktadır. Kullanım alanı genellikle rasathaneler olan teleskobun icadı oldukça eski yıllara dayanmaktadır. Objektif görevine yarayan çukur ayna teleskobun en temel ögeleri arasındadır.
Diğer yandan konveks ve konkav olmak üzere oküler teleskobun performansını iyileştiren unsurlardır. Astronomların sıkça kullandığı ve uzaydan gelen cisimleri radyasyondan alarak görüntüye aktaran cihazlardır. Teleskop İslam alimlerinin ilmine de yansımıştır.
İlk teleskop tarifinin Ebü’l Hasan tarafından yapılması, bu alanda pek çok çalışmanın yapılmasına neden olmuştur. İslam alimleri tarafından oldukça ilgi gören teleskop, astronom alanının gelişmesine neden olmuştur.
Teleskop Ne Zaman, Kim Tarafından Bulundu? Astronomi alanında gözlem için ihtiyaç duyulan merceklerin ilk olarak, Galileo Galilei teleskop şeklinde icat edilmesi 1609 yılını bulmuştur. At üzerindeki şekilleri daha net gözlemlemek amacıyla geliştirilen teleskop, daha sonraki yıllarda başka mucitler tarafından geliştirilmiş ve daha sistematik teleskop modelleri ortaya çıkmıştır.
Edinilen bir başka bilgiye göre, Hollanda’da gözlüklerin yapımında kullanılan alternatif ürün olarak geliştirilmiştir. Teleskobun icadı için gereken imkânların uzun yıllar önce mevcut olmasına rağmen, tam anlamıyla amacına uygun kullanımı yıllar önceye dayanmaktadır. Optik araçlara pek çok alanda ihtiyaç duyulması teleskobun icadını bir anlamda zorunlu kılmıştır.
İlk teleskop 1608 yılında Hans Lippershey tarafından yapılmıştır. İtalyan bilim adamı olan ve teleskobun icadını kendi topraklarında gerçekleştiren Galileo ise daha gelişmiş ve uzay biliminde kullanılan teleskobun icadına imza atmıştır. Uzaydaki ve gökteki cisimlerin incelenmesini daha kolay hale getiren ve en ufak cisimleri dahi 30 kat büyük gösterme özelliğine sahip olan teleskop, astronom biliminin de gelişmesine büyük katkıları olmuş bir icattır.
Aslında teleskop alanında ilk çalışmaları Hollandalı bir gözlük üreticisi yapmış olsa da 1609 yılında uzay cisimlerini incelemek adına ilk teleskop Galileo’ya aittir. İlk icat edilen teleskop mercekli olma özelliğine sahipti. Yıldızlardan gelen ışıkları toplayarak gök cisimlerinin birbirlerine olan uzaklıkları ve kütleleri zor olsa da hesaplanabilir.
Teleskop Nasıl İcat Edildi? Teleskopu ilk defa kimin icat ettiği ile ilgili birkaç bilgi bulunmaktadır. İddialardan birine göre; 1608 yılında Hollanda’da Hans Lippershey adındaki Middelburglu bir mercek yapımcısı rastlantı sonucunda bulmuştur. Art arda duran iki mercekten yapılmış olan bu teleskop, yakındaki kilisenin rüzgar gülünü çok daha büyük olarak göstermiştir.
Lippershey icadı üzerine patenti 1608 yılında almıştır. Ama bu icadı, bir gözlük imalatçısından çaldığını iddia edenler ortaya çıkmıştır. Ama Lippershey, patent başvurusunu 2 Ekim 1908 yılında Hollanda hükümetine yaptığı için alabilmiştir. İlerleyen günlerde ise Siyam Krallığının büyükelçisi tarafından yazılan diplomatik bir raporda bu patente ithafta bulunulmuştur.
Bu rapor, Avrupa’ya yayıldığında ise çağın önde gelen bilimcileri ve matematikçileri konuyla ilgili denemeler yapmaya başlamıştır. Bunlar arasında İngiliz Thomas Harriot ve Venedikli Brother Paolo Sarpi ve Padova Üniversitesi’nde bir geometri öğretmeni olan Galileo Galilei de vardır.
Galileo, 1586 yılında hidrostatik denge tasarımı üzerine yazdığı kitap ile bilim dünyasının dikkatini çekerken, dünyanın ilk hassas termometresini icat etmiştir. Ayrıca teleskobun gerçek potansiyelini anlayan ilk kişi olmuştur.
Askeri açıdan değerli olduğunu düşündüğü merceklerin, teleskop için yeterli olmayacağını düşünen Galileo, mercek yapımının inceliklerini öğrenmiştir. 1609 yılının Ağustos ayında Padova’dan Venedik’e dönen Galileo, önde gelen senato üyelerini St Marco Bazilikası’ndaki çan kulesinin tepesine çıkmaya davet eder ve burada icadını kanıtlar.
Venedik Dükü Leonardo Donato yaklaşan bir düşman donanmasının fark edilmesini sağlayacak bu aracı hemen benimser ve Galileo’ya sipariş verir. Ayrıca onu bir öğretim görevlisi olarak sürekli iş ve iki kat maaşla ödüllendirir.
Galileo 7 Ocak 1610 yılında teleskobunu gökyüzüne çevirir ve birçok önemli astronomik keşfe imza atar. Galileo, 1610 yılından itibaren kendisi için çeşitli teleskoplar üretmiştir. Bunlar sayesinde de önemli astronomi keşfinde bulunmuştur.
Galileo; Ay’daki dağları, Jüpiter’in en büyük dört uydusunu, Venüs’ün evrelerini, Samanyolu Gökadası’ndaki yıldız alanlarını ve Güneş lekelerini kapsayan çalışmaları ise tarihi dönüm noktalarına imza atmıştır.
Kepler teleskopu olarak anılan iki dışbükey mercekten oluşan araç, astronomi için Galileo’dan daha başarılı ve uygun sonuçlar vermiştir.
Teleskobun Tarihçesi İlk olarak Hollandalı bir gözlükçünün mercek yapımında kullandığı teleskop 1608 yılında yapılmıştır. Ancak son derece ilkel olan bu aletle gökbilimci Galileo Galilei yakından ilgilenmiş ve çok daha gelişmiş bir teleskop ortaya çıkarmıştır.
1609 yılında yapılan bu teleskop sayesinde uzay ve astronomi alanında birçok çalışma sağlanmış ve birçok görüntüye ulaşılabilmiştir. Galileo'nun yaptığı teleskop görüntüyü 30 kat büyütme özelliğindeydi. Bu sayede Jüpiter'in 4 tane uydusu, Venüs'ün evreleri ve Ay'ın yüzeyindeki yapılar gözlenebilmiştir.
1721 yılına gelindiğinde İngiliz j. Hadley, ilk aynalı teleskobun yapımına imzasını attı. Aynalı teleskoplar bir önceki kullanılan teleskoplara nazaran optik kusurları daha kolay giderebiliyordu. Teleskobun kullanımı bu şekilde artınca bilim adamları da her geçen gün geliştirmeye çalıştılar.
1798 yılında William ve John Herschel 122 cm çaplı, 1845 yılında ise L. Rose 183 cm çaplı teleskoplar yaptılar. Daha yakın tarihe geldiğimizde 25 Nisan 1990 tarihinde uzaya bir teleskop yerleştirildi. Hubble adındaki bu teleskop ise şimdiye kadar yapılmış en ileri teknolojideki teleskoptur.
Teleskobun Çeşitleri Nelerdir? Gerçek şu ki, çıplak gözle bile bakmanın büyüleyici olduğu gökyüzüne teleskopla bakmak, gezegenleri ve Ay’ı binlerce kez yakından görmek, başka galaksileri ziyaret etmek olağanüstü bir şey. Tüm teleskoplar aynı amaçla tasarlanmıştır: inceleyebilmemiz için ışığı toplayıp büyütmek. Pratikte, teleskopları en çok kozmosu gözlemlemekte kullanıyoruz. İlk çalışan teleskobun -ki mercekli bir teleskoptu- keşfi 1608’de Hans Lippershey’e atfediliyor.
1) Yüksek Enerjili Parçacık Teleskopları Radyo ve optik teleskopların kısıtlamaları, bilim insanlarını uzak galaksilerin doğal sinyallerini yakalama ve deşifre etme konusunda yeni ve heyecan verici yönlere götürüyor. Bunların en çarpıcılarından biri de X ışını teleskopları. Bunların uzayda olmaları şart çünkü Dünya‘nın üst atmosferi, teleskopların gözlemleyeceği gamma ışınlarını, X ışınlarını ve morötesi ışığı engelliyor.
2) Kızılötesi Teleskoplar Kızılötesi teleskoplar, gök cisimlerini tespit etmek için kızılötesi ışık kullanan teleskoplardır. Mutlak sıfırın üzerinde bir sıcaklığa sahip tüm gök cisimleri, bir miktar elektromanyetik radyasyon yayar. Kızılötesi tayfın büyük kısmı Dünya’nın atmosferik gazları tarafından soğurulduğundan, bu tür teleskoplar da uzaya yerleştiriliyor.
3) Radyo Teleskoplar Radyo teleskoplar uzak yıldızların, galaksilerin ve kuasarların doğal olarak meydana gelen emisyonlarından kaynaklanan radyo sinyallerini alıp güçlendirerek çalışıyor. Radyo teleskobun başlıca iki bileşeni var: büyük bir radyo anteni ve hassas bir radyometre. Bu ikisi genellikle bir mm ile on metre arasında değişen dalga boyuna sahip radyo sinyalleri yansıtıyor, yönlendiriyor ve güçlendiriyor; böylece optik dalga boyunda anlaşılabilen bilgiye dönüştürüyor. Radyo dalgaları, çok az atmosferik bozulma ile Dünya’dan gözlemlenebilir.
4) Optik Teleskoplar Standart optik teleskop, elektromanyetik tayfın görünür kısmından çok miktarda ışığı kırarak veya yansıtarak, göz merceği sayesinde gözlemlenebilen bir odak noktasına toplar. İlke itibarıyla teleskobun büyük objektif merceği veya birincil aynası, yöneltildiği nesneden büyük miktarda ışık toplayarak bunu küçük bir göz merceğine odaklar. Bu teleskoplar Dünya’da bulunur ve görünür ışığı gözlemleyebilir. Ne var ki atmosfer zayıf sinyallerin bozulmasına yol açabilir.
5) Aynalı Teleskop En yaygın optik teleskop türlerinden biri olan aynalı teleskopta, düz bir bombeli ayna, ışığı teleskop gövdesi içinde yansıtarak görüntü üretir. Aynalı teleskop 17. yüzyılda, sıralar çok ciddi kromatik sapmadan (renklerin hepsinin aynı noktada odaklanmaması hatası) yakınan mercekli teleskoba alternatif olarak üretildi.
6) Mercekli Teleskop İcat edilen ilk teleskop mercekli bir teleskoptu. Bir dışbükey objektif merceği ve bir de içbükey göz merceği sayesinde görüntü oluşturan mercekli teleskoplar günümüzde hala kullanılıyor, ancak lens sarkması, kromatik sapma ve küresel sapma gibi çok sayıda teknik sorunu olduğu için son yıllarda eskisi kadar tercih edilmiyor.
7) Katadiyoptrik Teleskop Optik teleskopların en gelişmiş ve en stabil türü, görüntüyü oluştururken bir dizi ayna ve merceğin yanı sıra doğruluğu sağlamak için birtakım düzelticiler de kullanan katadiyoptrik teleskoplar. İlk katadiyoptrik teleskop Bernhard Schmidt tarafından yapıldı. Schmidt; patentli Schmidt teleskobunu kullanarak küresel sapma, koma ve astigmatizm gibi optik kusurları gideren bir optisyendi.
Teleskoplar Yıldızları Nasıl Gösteriyor? Teleskoplar, nesneleri gözlemlemek için kabaca bir araya getirilmiş bir dışbükey objektif mercekten ve bir içbükey göz merceğinden oluşan basit bir düzenekten yola çıktı; uzaktaki uzay cisimlerinden yayılan elektromanyetik radyasyonu toplayan ve gözlemleyen, insanoğlunun en büyük icatlarından birine dönüştü.
Günümüzde neredeyse elektromanyetik tayfın her dalga boyunu (görünür ışık saçmayanlar dahil) gözlemleyen, kaydedebilen ve gösterebilen teleskoplar var. Bu teleskoplar etrafımızdaki dünyayı ve uzayın derinliklerini daha iyi kavramımızı sağlıyor.
Dünyanın En Büyük Teleskobu
2016 yılında Çin’de uzayda yaşam arama çalışmalarına katkı sağlayacak en büyük teleskop üretildi. Aperture Spherical Radio Telescope (FAST) adı verilen uzay gözlem aracının, Guizhou dağlık bölgesinin tepelerinde faaliyet geçtiği bilinmektedir.
180 milyar dolara mal olan FAST, dünyanın en büyüğü olarak bilinmektedir ve kendinden önceki Puerto Rico’da bulunan Arecibo Gözlemevi’ni geride bırakmıştır. Yaklaşık 30 futbol sahası büyüklüğündeki FAST, uzayı araştırıp akıllı yaşam belirtilerini inceleyecek.
Aynı zamanda 2017 yılında inşasına başlanan ve 2024 yılında faaliyete geçmesi beklenen European Extremely Large Telescopo (ELT), dünyanın en büyüğü olacak. Türkçe, Avrupa’nın Olağanüstü Büyük Teleskobu olarak anılmaktadır.
ELT isimli teleskopun 39 metre çapında aynaya ve 85 metre çapında dönen bir kubbenin içine entegre edileceği biliniyor. Proje beklendiği gibi ilerlerse 2024 yılında tamamlanarak, dünyanın en büyük optik teleskobu olarak anılacak.
Ömer 4 Yıl Önce
Teleskobu ilk bulan Hintliler. İngiliz ve Fransız sömürüsüyle Avrupa’ya getirdiler daha birçoklarıyla birlikte.
Merve 4 Yıl Önce
Aslında merceği Hans bulmuştur, Teleskobu değil. Her ne kadar önce de mercek bulunmuş olsa da; adını tarihe yazdıran Hans olmuştur.