Deja Vu'nun Tam Tersi Durumu: Jamais Vu

Bir çok insan, deja vu yaşadığını söyler. Kimileri deja vu'nun beyindeki bir algı sorunundan kaynaklandığını düşünürken kimileri de bunu reenkarnasyon ile bağdaştırır.

Deja vu'nun adını bilmiyorsanız, hakkında pek şey duyabilirsiniz. Mesela kahinlik gibi şeyler…Adını bilmemekten kastım; diyelim ki başınızdan veya yakınınızın başından o an tekrardan yaşamış hissine kapıldığı bir olay geçti ve bunu bir başkasına anlattı. Bu durumda ona bakış açıları değişiyor insanların -ki insanların bile değişmese adamın kendisine olan bakış açısı değişiyor- çünkü aynı şeyleri sürekli olarak yaşayıp durmak bir süre sonra sizin için normallik dışına çıkacaktır.

Deja vu yaşayanlar, bu deneyimi daha önceden yaşamadıkları bir olayı sanki daha önce yaşamış kadar yüksek oranda bir benzerlik hissi içinde deneyimlemek şeklinde tanımlamaktadır. Ayrıca bu deneyime “gariplik”, “bir şeylerin ters gitmesi” gibi duygular da eşlik edebilir. Genellikle yaşanan şey muazzam derecede tanıdık gelen ama yine de yeni bir olay şeklinde olurken, bazı deneyimlerde yaşananlar geçmişte yaşanmış bir olaymış gibi de algılanabilir.

Deja vu'nun Nedenleri

Beynin, yorgunluk veya başka sebeplerden dolayı bir görüntü, ses, vb. herhangi bir girdiyi, giriş anı sırasında algılayamamasından kaynaklanabilir. Beyin bu girdiyi algıladığında kişi bu olayı daha önce yaşadığı hissine kapılabilir.

Ayrıca, beynin sağ lobu ile sol lobunun milisaniyeden daha küçük bir zaman farkı ile çalışmasından da kaynaklanabilir. Bir taraf diğer taraftan önce algıladığı için, geç algılayan taraf bu olayın daha önce yaşanmış olduğu yanılsamasına kapılır. Bu durum sinir aksonlarındaki küçük bir sapmadan kaynaklanır. Yoğun miktarda alkol alımının ertesi sabahı (akşamdan kalma iken) gerçekleşme ihtimali yüksektir.

Araştırmalara göre insanların P den fazlası hayatlarında en az bir kere deja vu durumunu yaşamıştır. İnsanların çoğu bir süre sonra, en son ne zaman deja vu yaşadığını unutur.

Yaşanılan Kimi Deja vu Deneyimleri

"Beyaz bir arabanın içerisindeydim. Yanımda annem ve babam vardı. Hız ibresi 140 kilometreyi gösteriyordu. Birden bir gürültü koptu ve takla atmaya başladık. Dışarı çıktığımızda hepimiz sağdık ve o arabadan nasıl sağ çıktığımıza şükrediyorduk. Bir anda kan ter içinde uyandım ve gördüğümün bir rüya olduğunu fark ettiğimde rahatladım. Ancak bu bir rüya değilmiş. Bir hafta sonra aynı anlattığım gibi bir trafik kazası geçirdiğimizde tüylerim diken diken olmuştu." 

"Üniversite 2. sınıftaydım. Rüyamda büyük çok katlı camlı bir binaya girdiğimi ve orada çalıştığımı gördüm. Bu rüyanın üzerinden 4 sene geçtikten sonra aynı rüyamda gördüğüm binada çalışmaya başladım. 'Ben bu binayı daha önce görmüştüm' dedim. Hatta yemekhane, lavabo gibi yerleri kimseye sormadan da bulmuştum. Hala şoktayım" 

"Birgün işyerinde günlük çalışırken televizyondan geçen bir haberi daha önce gördüğümü anımsadım ve 'Ben bu anı daha önce yaşamıştım' dedim. İş arkadaşlarım hep bir ağızdan 'Deja vu' diye bağırdı" 

Deja Vu ve Bilim

Deja vu hakkında bilim şöyle diyor; Sağ ve sol lobun (beynin iki tane lobu yani bölümü) arasındaki algılayış süresindeki farklılıktan dolayı olayı daha önceden yaşamışlık hissi. Bu süre, milisaniyeler ile ifade ediliyor.

Deja vu'yu en çok yorgunluk halinizde meydana gelebilir.

Beyniniz fazla yorulduğunda olayları tekrar edip durabilirsiniz.

Deja vu yaşadığınız zaman keşke o anda bunu yapsaydım, aa ben bunu biliyordum böyle diyecekti, keşke yapmasaydı gibi kendinize sitem edebilirsiniz. Bu tür durumları bütün insanların yaşadığını unutmayın ve deja vu yaşadığınız zaman kendiniz faklı hissetme gibi lükslerine kapılmayın...

5 duyu organımızdan beyne giden sinyaller (özellikle görüntü ve ses) beyin tarafından algılanamayabilir. Oysa algılanamayan bu bilgi beyinde kaydedilmiştir ve ne zaman yaşanıldığı konusunda bir bilgi yoktur. Beyin bu sinyalleri tekrar aldığında ise kişi bu olayı ikinci defa yaşadığı hissine kapılabilir.

Bunun dışında beynin sağ lobu ile sol lobu arasında mikro saniyeler seviyesinde bir çalışma süresi farkı vardır. Bir olayı beynin bir tarafı diğer tarafından önce algılar ve bilgi ikinci lobda algılandığında kişi ikinci defa yaşanmış hissine kapılabilir.

Ayrıca yaşanılan olayın daha önce bir benzerinin görülen ve hatırlanmayan bir rüyada yaşanmış olması da muhtemeldir. Şunu da eklemem gerekir ki, insan hafızası değiştirilebilir. Yaşamadığınız bir olayı sürekli yaşamış gibi düşünürseniz; örneğin bir filmde başrol oyuncusunun başına gelen bir olayı kendi başınıza gelmiş gibi tahayyül ederseniz ileride bir gün o olayı gerçekten yaşadığınızı hatırlayabilirsiniz; yani anılarınızı değiştirmiş olursunuz ki bence deja vu'nun bir sebebi de budur.

İnsanların yaşamadıkları, hayali olayları nasıl yaşamış gibi hissettiklerini bulmak için nörologlar, sağlıklı gönüllülerin beyinlerinin MR'larını çekti. MR sırasında, araştırmaya katılanların, çok emin olarak hatırladıkları konularda beynin yan altında bulunan, bir olayın çok belirgin ve somut birçok ayrıntısını hafızalayan lobdaki beyin faaliyetinde artış olduğu belirlendi.

Katılımcıların emin olduklarını söyledikleri, ancak hayali olduğu belirlenen olayları düşündükleri sırada, beynin üst bölgesinde bulunan ve ayrıntısız biçimde olayların yalnızca ana fikrini belleğe alan bölgenin daha etkin olduğu gözlendi. Öncelikle bu bölümdeki anılarını düşünen kişilerin yalnızca kimi olayların genel hatlarını hatırlayabildikleri ve yanılabilecekleri ortaya çıktı.

Duke Üniversitesi'nden nörolog Dr. Roberto Cabeza, insan belleğinin bilgisayarınkine benzemediğini belirterek, insanların sık sık, yaşanmamış olsa bile kimi olayları geçmişte yaşadıklarını sanabildiklerini söyledi. Cabeza, bu araştırmanın Alzheimer hastalığının erken tanısında yararlı olabileceğini bildirdi.

Daha önceki araştırmalar, yaşlanıldığında beynin genellikle kesin olayları hatırlama özelliğini genel izlenimleri hatırlamaktan daha hızlı yitirdiğini göstermişti. Araştırma, bir dergide yayımlandı.

Deja Vu ve Psikoloji

"Çok eskiden yaşadım bu anı ben" dersiniz şaşkınlık içinde. ilk girdiğiniz bir ev, bir merdiven, birden güneş vuran pencere… Ve tam sırasında tren düdüğü Melih Cevdet Anday da dizelerinde bu olaya biraz da olsa değinmiş.

Sizin de muhakkak ki başınıza gelmiştir. Kiminin zihnin bir oyunu olarak nitelendirdiği kiminin de “Benim mistik güçlerim var. Ondan başıma geliyor” dediği bir deyim Deja vu. Kelime anlamına bakacak olursanız “Bir olayı ya da bir anı daha önceden yaşama hissi” diyor araştırma sonuçları. Peki Deja vu gerçekten nedir? Psikolojiyle ne alakası vardır, İslam’da bilinen bir şey midir? Veya psikolojik bir rahatsızlıktan mı ileri gelir? Sizin için araştırdık.

Psikolog Uğur Dalan bu ilginç olayı şöyle tanımlıyor: “Deja vu Fransızca "daha önce görüldü" anlamına gelen bir kelimedir. Genellikle kişinin yeni gördüğü veya yaşadığı bir olayı daha önce gördüğüne veya yaşadığına inanmasıdır. Bu yaşamışlık duygusunun altında çeşitli nedenler olabilir. Bu nedenlerden bazıları yaşanılan durum ile geçmişte yaşanılan durumlar arasındaki benzerliklerin olması olabileceği gibi, yaşanılan duruma benzer bir durumun hayal edilmesi veya rüya da görülmesi de olabilir.”

Dalan, bu durumun kişilerin günlük hayatında yaşadığı bir olay olduğunu ama bazı zamanlarda da epileptik ve histerik hastalarda da gözlemlenebildiğini söylüyor. Dalan şöyle devam ediyor: "Psikoloji karşılığı olarak "paramnezi" sadece dinlediğimiz bir olaya tanıklık ettiğimiz ya da aslında yeni gördüğümüz bir yeri daha önceden görmüş olduğumuz yanılsaması türünden bellek çarpıtmalarıdır. Terapist olarak bu durumu terapilerimizde zaman zaman görebiliyoruz, hatta ilk seansımızda odaya veya kliniğimize daha önceden gelmiş gibi hissettiğini düşünen danışanlarımız bile olabiliyor veya beni sanki tanıdıklarını söyleyenlerle de karşılaşabiliyoruz."

Jamais Vu

Deja vu'nun zıttı jamais-vu'dur, Jamevü okunur. Bu durumda; insanlar, tanıdığı bir çevrede yabancılık çekebilirler. Deja vu’ya benzer sebeplerle ortaya çıkar.